فرونشست
عنوان
پدیده فرونشست عبارت است از فروریزش یا نشست قائم و رو به پایین سطح وسیعی از زمین، که البته ممکن است با جابجایی جانبی بسیار کوچک همراه باشد. وقوع این پدیده میتواند ناشی از عوامل طبیعی زمینشناختی مانند انحلال، آبشدگى یخها و تراکم نهشته ها، حرکات آرام پوسته، فعالیتهای تکتونیکی و خروج گدازه از پوسته جامد زمین باشد. همچنین فعالیتهاى انسانى از دیگر عوامل بسیار پر اهمیت در وقوع فرونشست است که از جمله این فعالیتها میتوان به معدنکارى، برداشت آبهاى زیرزمینى و یا نفت اشاره نمود.
فرونشست میتواند باعث آسیبهای جدی به مستحدثات انسانی نظیر واحدهای صنعتی و ساختمانها شده و تلفات انسانی را نیز سبب میشود. از جمله دیگر آثار مخرب این پدیده در مناطق شهری، اختلال و تخریب شریانهای حیاتی و آسیب به تاسیسات مدفون زیرزمینی (مانند تاسیسات مترو) است. در بین عوامل متفاوت ایجاد فرونشست در ایران، به نظر میرسد که برداشت غیر اصولی از منابع آب زیرزمینی و قناتها و ضخامت و ویژگی مهندسی رسوبات نقش مهمی را ایفاء مینمایند.
در این میان، شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که بیش از 15 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده و زیرساختهای صنعتی و تاسیساتی فراوانی در این کلانشهر وجود دارد؛ مستعد وقوع این پدیده مخرب است. تغییرات شرایط آب و هوایی، افت شدید سطح ایستابی، استفاده بی‌رویه از منابع آبی در مصارف کشاورزی و صنعتی از عمده ترین دلایل پتانسیل خطر فرونشست در تهران است. بنابراین، به نظر میرسد که مسئولین مدیریت شهری و بحران این شهر بایستی از پتانسیل بروز فرونشست آگاهی داشته باشند و نمایانسازی وضعیت و مقابله با آن به منظور حفاظت و ایمنی محیط شهری را در دستور کار قرار دهند. وسعت بسیار زیاد شهر تهران و حوزه های رسوبی مستعد فرونشست در آن از دیگر عواملی است که مطالعات شناسایی مناطق آسیب پذیر در برابر وقوع فرونشست را اجتناب ناپذیر میکند. بر این اساس بررسی کلی پدیده فرونشست ناشی از تغییرات تراز آب زیرزمینی در سطح شهر تهران به عنوان اصلیترین عامل وقوع، شناسایی تاثیرات مخرب به وقوع پیوسته در گذشته و محتمل در آینده، اولویتبندی مناطق در معرض این پدیده و آثار آن، تهیه برنامه جامع جهت پیشگیری و آمادگی، تدوین و جمعآوری دستورالعملها لازم برای مواجهه با این پدیده و ارائه ساختار کلی پایش دایم پدیده فرونشست برای شهر تهران ضروری است.
وضعیت فرونشست زمین در شهر تهران
در گزارش سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور، به استناد اندازهگیریهای صورت گرفته توسط سازمان نقشه بردارى کشور، در جنوب غرب شهر تهران يک ناحيه فرونشست مورد شناسايى قرار گرفته که بيشترين مقدار نشست آن طى 8 سال (بين سالهاى 1374 تا 1382 شمسى) به 171 سانتيمتر و يا به عبارت ديگر به حدود 21 سانتيمتر در سال رسیده است. در این مطالعات برداشت بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزمينى، ضخامت لايه رسوبى و ويژگيهاى مهندسى رسوبات عامل اصلى ايجاد اين پدیده اعلام شده است.
وقوع این پديده در شهر تهران نسبت به سالهاي گذشته تشديد شده و گسترش آن مناطق شهري را نيز متأثر نموده است. شریفی‌کیا (1392) و کریمی (1392) آسیبپذیری بافتهای شهری مناطق جنوبی شهر تهران در برابر پدیده فرونشست زمین با استفاده از دادههای ماهوارهای، تکنیک SAR و پیمایش میدانی مورد ارزیابی قرار دادند. نتیجه مطالعات مورد اشاره، بیانگر در معرض خطر و آسیبپذیر بودن مستحدثات و تأسیسات شهری واقع در محدودههای مورد بررسی در برابر پدیده فرونشست می‌باشد.