نگاهی به ریشه های وقوع سیل در شهری محروم با چهل هزار نفر جمعیت

کنارک، ناتوان در برابر سیل

بارندگی شدید در کنارک این شهر بندری کوچک از روز شنبه 11 دی ماه 1400 شروع شد و تا پایان روز جمعه ۱۷ دیماه نیز ادامه داشت، اکثر ایستگاه های سطح استان سیستان و بلوچستان بارش باران را شدید ثبت کردند.  در این بین شهر کنارک در روز دوشنبه ۱۳ دیماه ۱۴۰۰، با دریافت لحظه ای ۱۰۰ میلی متر باران در مدت زمان ۳۰ دقیقه، یکی از شدیدترین بارش های تاریخ ایران را به ثبت رسانید. بسیاری از محله‌های شهر کنارک دچار آبگرفتگی شده و خسارت جدی به آنان وارد شد. باتوجه به این که شهر کنارک فاقد شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی و فاضلاب است به سرعت معابر شهر پر از آب شد و شهر را درگیر سیلاب عظیمی کرد. آب حاصل از بارش باران به بیش از ۲ هزار خانه در این شهر بندری نفوذ پیدا کرد و بیش از ۱۲ هزار نفر درگیر آبگرفتگی خانه‌های خود شدند. بسیاری از مردم گرفتار در سیل یا خانه و کاشانه خود را از دست دادند و یا خانه‌هایشان تا قبل از بازسازی قابل استفاده نیست. بنابراین آواره کوچه و خیابان و نیازمند دریافت کمک‌های دولتی شدند.

گزارش اورژانس کشور از جان باختن هشت نفر تا روز 16 دیماه 1400 در سیل مناطق جنوبی کشور خبر داد. آمار مصدومین گزارش شده از سوی عوامل اورژانس متعلق به استان‌های فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان است. در یکی از روستا‌های توابع شهرستان کنارک، یک دستگاه خودروی سنگین حامل ۱۰ سرنشین در هنگام خروج از روستا که در محاصره آب بود به دلیل شدت آبگرفتگی معابر داخل خودرو و سیل محبوس می‌شوند. به گفته استاندار سیستان و بلوچستان 90 درصد لوازم منزل مردم سیل زده کنارک در این سیلاب از بین رفت.

دلایل سیل کنارک

شهر کنارک با مساحت تقریبی 400 هکتار و با جمعیتی حدود 40 هزار نفر  به عنوان مرکز شهرستان کنارک و در جنوب استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است. همجواری این شهر بندری با دریا از یکطرف، بارش های مونسون تابستانی و بارش های رگباری پاییزی از طرف دیگر این شهر را همواره در معرض آسیب ها و مخاطرات جوی از جمله سیل و طوفان قرار داده است. نکته قابل توجه این است که این شهر علیرغم داشتن تهدیدهای اینچنینی از ضعف زیر ساختی و  شهرسازی رنج می برد که قدرت تخریب و آسیب این خطرات را دو چندان می کند که یقیناً اگر به طور جدی این مشکلات زیرساختی و شهرسازی شهر کنارک حل نشود همچنان این شهر توان مقابله با مخاطرات را ندارد و صدمات جبران ناپذیر جانی و مالی فراوانی را بجا خواهد گذاشت. شیب کم در سطح شهر و معابر، بالا بودن سطح آب زیر زمینی و زه دار بودن اراضی، عدم رعایت بر و کف در شهرسازی، تخریب اندک کانال های موجود و عدم لایروبی آن‌ها، نبود تخلیه گاه مطمئن جهت دفع آب‌های جمع شده در سطح شهر به دریا و همچنین عدم تکمیل شبکه جمع آوری فاضلاب این شهر را در مقابل سیلاب تسلیم کرده است. کنارک با بارش های اندک نیز دچار آبگرفتگی خواهد شد حال داستان از اینجا آغاز شد که این شهر بی بضاعت و کم توان درگیر سیل برق آسا (FLASH FLOOD) شده است که در هر جا با هر امکانات و زیر ساختی رخ دهد قطعاً به راحتی نمی توان با آن مقابله کرد و آن را مدیریت کرد.

کنارک از نگاه مدیریت ریسک سیل

چرخه مدیریت سیل به قبل، حین و پس از سیل خلاصه می شود اما نکته ای که وجود دارد در قبل از سیل، FLOOD WATCH  یا نظاره وضعیت جوی، flood warning یا هشدار سیل باید به خوبی انجام شود.  یعنی به طور مرتب باید وضعیت جوی و هواشناسی رصد شده و عوامل ایجاد سیل بررسی و پایش شود و در صورت احتمال وقوع سیل هشدار لازم صادر شود. اگر فرض شود در این دو گام ذکر شده از طریق سازمان هواشناسی کشور  و اداره کل هواشناسی استان هشدارهای لازم داده میشود وارد گام بعدی خواهیم شد که قطعا مشکل از اینجا شروع خواهد شد و آن اقدامات  قبل از سیل است. در زمان قبل از سیل اصلی ترین سوال این است که آیا زیر ساخت آماده سیل است یا خیر؟ اینجا تفاوت شهرها مشخص خواهد شد که چه مقدار توان مقابله با سیل دارند. در زمان سیل و بعد از آن هم "ایمن باش، نجات بده و کمک کن" در مقابله با سیل و بعد از آن مهم است که نیاز به آموزش دارد. اما نکته این است که در این شهرهایی که یکی از مخاطرات محتمل سیل است، مردم به اندازه کافی شناخت، آگاهی و دانش در خصوص سیل ندارند. مردم در منطقه سیستان و بلوچستان قصد کمک کردن را داشتن اما نحوه کمک کردن را بلد نبودند و این یعنی فاجعه در زمان پسا سیل.

ناتوانی کنارک در مقابله با سیل

• ـ نبود شبکه آب های سطحی در نیمه غربی شهر
• ـ وجود فقط یک تخلیه گاه مطمئن به دریا
• ـ عدم کارکرد مطلوب کانال آب های سطحی نیمه شرقی شهر
• ـ شهرسازی نامناسب و عدم رعایت بر و کف
• ـ بالا بودن سطح آب زیر زمینی و اشباع بودن خاک
• ـ شیب بندی نامناسب معابر و آبگرفتگی های موضعی
• ـ نبود کلکتور های (جمع کننده) شرقی- غربی جهت انتقال سریع رواناب
• ـ عدم آگاهی ، شناخت و اقدام در حین سیل و پس از آن
•  
• چه کردیم برای کنارک

شهرداری تهران حسب وظیفه ذاتی و نیز به عنوان رئیس مجمع کلانشهرهای ایران، وظیفه خود دانست که با تمام قوا در کنار مردم سیل زده خطه جنوبی استان سیستان و بلوچستان قرار گیرد. مقام معظم رهبری تاکید فرموده بودند که دستگاه‌ها برای خدمت‌رسانی شرکت کنند، شهرداری تهران نیز  به اندازه‌ای که قانون اجازه ‌می داد و بضاعت فنی موجود به کمک تخصصی به شهرداری‌های چابهار و کنارک پرداخت و در ادامه نیز از هیچ کمکی دریغ نخواهد کرد. مدیران و کارکنان سازمان مدیریت بحران شهر تهران با هدف بررسی وضعیت مناطق سیل‌زده در جنوب استان سیستان و بلوچستان و کمک‌رسانی به این مناطق، ضمن بازدید از این مناطق به بررسی ابعاد آسیب‌های ناشی از سیل و نیازهای این مناطق پرداختند. این سازمان حسب وظیفه سازمانی و تکلیف ذاتی از طرف شهردار تهران به عنوان رئیس کلانشهرهای کشور برای کمک و یاری هم‌وطنان در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان که در این بارش‌ها دچار حادثه شدند، نسبت به اعزام نیرو اقدام کردند و از شهرستان چابهار و کنارک بازدید شد. تیم تشکیل شده ضمن ارزیابی از حوادث صورت گرفته، به عنوان نمایندگان شهرداری تهران به بررسی کمک‌های لازم در حوزه شهرداری پرداخت. بازدیدها نشان داد شهرهای چابهار و کنارک در حوزه شهرسازی، نگهداشت و خدمات شهری با معضلاتی مواجه‌اند که با وقوع سیلاب این مشکلات تشدید شده است. همچنین بازدید از محل زندگی شهروندان، معابر شهری و بررسی فضاهای شهری صورت گرفت و با شرکت در جلسه‌ای که با حضور فرماندار، شهردار و همکاران محلی انجام شد، جمع‌بندی‌هایی انجام و مقرر شد که بعد از منطبق کردن درخواست‌ها با ضوابط حاکم بر شهرداری تهران، بر مبنای دستورات شهردار تهران بتوان مساعدت لازم انجام داد. مقرر شد که ابتدا برای خروج شهر از وضعیت بحرانی یک طرح اضطراری ارائه شود، همچنین با توجه به کمبود امکانات در حوزه خدمات شهری به تجهیزاتی چون خودروهای مکانیزه نیاز بود که با حمایت شهردار تهران و معاون خدمات شهری این تجهیزات به مناطق مورد نظر ارسال شد. فراتر از این‌ها قرار شد یک طرح مدیریت و هدایت آب‌های سطحی و کمک به پیشگیری از سیلاب‌های بعدی برای منطقه تهیه شود. در طول دهه‌های گذشته در حوزه شهرسازی مشکلاتی شکل گرفته که باید اصلاح شود و کانال‌هایی احداث شود. همچنین در حوزه ساخت و ساز نیز اصلاحاتی صورت گیرد که مدیریت بحران شهر تهران با کمک سایر ارگان‌ها و مشاوران تخصصی در این حوزه این طرح را برای مناطق مورد نظر تهیه و برای اجرا در اختیار مدیران شهر کنارک قرار خواهد داد.

خلاصه اقدامات و هماهنگی ها

• ـ بازدید میدانی از محدوده های آبگرفتگی
• ـ تشکیل جلسه جهت شناخت منطقه
• ـ بازدید تخصصی و فنی
• ـ تشکیل جلسه بحران و ارزیابی وضعیت
• ـ برآورد میزان تجهیزات مورد نیاز
• ـ اعلام نیاز به شهردار تهران و معاونت‌های شهرداری تهران
• ـ هماهنگی جهت اعزام ماشین آلات، تجهیزات و نیروهای تخصصی
• ـ مساعدت در زمینه فنی از جمله طرح اضطراری و طرح‌ جمع آوری و مدیریت آب‌های سطحی

از کنارک چه آموختیم

یکی از درس آموخته های سیل کنارک، الزام زیرساخت لازم برای کاهش اثر مخاطرات است. داشتن شبکه جمع آوری و هدایت آبهای سطحی مناسب و کارآمد از یک طرف و نگهداری مطلوب جهت عملکرد صحیح و مناسب در زمان سیل از طرف دیگر تا حد زیادی مشکلات سیل را کاهش خواهد داد. بنابراین نگهداری مناسب مسیل‌ها و کانال‌ها گام مهمی در مدیریت و کنترل سیل و کاهش خطرات جانی و مالی خواهد بود. داشتن طرح اضطرار با توجه به وضعیت توپوگرافی، زیرساخت شهری، تخلیه گاه‌ها و مناطق امن اضطراری جهت اسکان موقت می‌تواند از بلاتکلیفی و سر درگمی در زمان سیل تا حد زیادی بکاهد. داشتن نقشه پهنه بندی خطر سیل و شناسایی نقاط پرخطر جهت اطلاع رسانی سریع و به موقع جهت تخلیه جمعیت و کاهش خطرات جانی نیز از مهمترین نکاتی هست که هر شهر باید داشته باشد تا در زمان سیل، هشدارها و اقدامات خود را هدفمند و موثر انجام داده و اعزام نیروها به محدوده های دارای ریسک سیل و خطر بیشتر به درستی انجام شود. افزایش شناخت، دانش و آگاهی و همچنین آموزش افراد بومی هر محله و یا منطقه با توجه به امکانات و شرایط موجود می تواند در مقابله با سیل از بسیاری از خطرات در زمان سیل و پس از آن کم کرده و کمک رسانی و امداد را تسهیل می کند.