تسریع و تسهیل روند پاسخگویی به حوادث و سوانح در سراسر جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تجربیات جهانی حاکی از آن است که در زمان وقوع حوادث هر چقدر سازمان های درگیر در بحران و جوامع محلی تحت تاثیر، از آمادگی بیشتری برخوردار باشند می توانند به گونه موثرتری با بحران مقابله کنند و در مدت زمان کمتری به وضعیت عادی بازگردند. اما همواره این سوال مطرح است که برخورداری از آمادگی بیشتر به چه چیز اطلاق می شود؟ در اسناد بالادستی از جمله قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، تعریف آمادگی عبارت است از مجموعه اقداماتی شامل جمع آوری اطلاعات، برنامه ریزی، سازماندهی، ایجاد ساختارهای مدیریتی، آموزش ، تآمین منابع و امکانات، تمرین و مانور که توانایی جامعه را در انجام مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش می دهد. همچنین، از جمله سازمان های موفق درگیر در امر مدیریت بحران در سطح بین المللی نیز فدراسیون بین المللی صلیب سرخ و جمعیت هلال احمر است که از سازو کار و برنامه ریزی بسیار موثری برای آمادگی برای پاسخگویی به سوانح برخوردار است. با توجه به این امر، آشنایی با مکانیزم فعالیت بخش های مختلف در این نهادهای بین المللی می تواند گام موثری در ایجاد آمادگی و اصلاح ساختارهای مدیریتی در سازمان های درگیر در امر بحران شهر تهران ایجاد نماید.  

واحد واکنش اضطراری براساس استاندارد بین المللی امداد رسانی در بلایا و سوانح که توسط فدراسیون بین المللی صلیب سرخ و جمعیت هلال احمر تدوین شده،  ایجاد شده است. این واحد می تواند در مواردی که زیرساخت های محلی آسیب دیده یا به طور موقت غیر قابل استفاده شده اند، خدمات خاصی را ارائه دهد.

اواخر سال 1994، فدراسیون بین المللی صلیب سرخ و جمعیت هلال احمر (IFRC) مفهوم واحدهای واکنش اضطراری استاندارد و خودمختار را برای پشتیبانی و هماهنگی سریع با جمعیت های ملی صلیب سرخ در شرایط وقوع سوانح و بحران ارائه و تشریح کرد. در ادامه طی سال‌های 1994 تا 2011، بیش از 200 تیم بلایای طبیعی از سوی جمعیت بین المللی صلیب سرخ تشکیل شد که به ماموریت های مختلف اعزام شدند.

واحدهای واکنش اضطراری (ERUs) تیم‌هایی از پرسنل و تجهیزات تخصصی هستند که می‌توانند همواره به سرعت در هنگام وقوع حوادث و سوانح ناگهانی و تدریجی به محل حادثه اعزام و مستقر شوند. آن‌ها می‌توانند در مواقعی که امکانات محلی آسیب دیده، درهم شکسته و یا اصلا وجود نداشته باشند، خدمات ویژه پیشگیرانه و همچنین خدمات مربوط به نجات جان افراد را ارائه دهند.

پس از وقوع یک سانحه، جمعیت صلیب سرخ یا هلال احمر محلی بلافاصله پاسخگویی به بحران را با ارزیابی وضعیت آغاز می کند. اگر این جمعیت محلی نتواند خودش به این بحران رسیدگی کند، درخواستی را به ستاد صلیب سرخ در ژنو ارسال می کند. ستاد به سرعت یک تیم بررسی واکنش سریع (FACT) را مستقر کرده و درخواستی را برای جمعیت های ملی ارائه دهنده واحدهای واکنش اضطراری ( ERU ) در سراسر جهان ارسال می کند. هدف از این درخواست ارزیابی تعداد پرسنل قابل دسترسی برای اعزام به ماموریت در کشور آسیب دیده است و اینکه این جمعیت ها به چه میزان (یک واحد کامل، فقط پرسنل یا فقط مواد و تجهیزات) را می توانند به محل اعزام و مستقر کنند.

پس از گذشت حدود 24 ساعت، جمعیت های ارائه دهنده ERU و تیم FACT به ستاد گزارش می دهند. در این زمان صلیب سرخ بین المللی تصمیم می گیرد که کدام واحدها اعزام شوند و همچنین ترکیب واحدها را براساس گزارش دریافتی مشخص می کنند. به عنوان مثال، IFRC تصمیم می گیرد یک واحد آب و فاضلاب متشکل از دو عضو از اتریش که واحد را رهبری می کنند، یک متخصص از سوئد و دو عضو از اسپانیا به محل اعزام کنند.

پس از انتخاب ترکیب تیم، کارکنان پیش بینی شده از کشورهای یاری دهنده به کشور واسط یا پیشرو اعزام خواهند شد. در همین حال، کشور پیشرو، لجستیک سفر به منطقه آسیب دیده را انجام می دهد. آنها یک هواپیما برای حمل و نقل تامین می کنند و اسناد اداری از جمله ویزا، گمرک و بودجه را مدیریت می کنند. پس از ورود به کشور سانحه دیده، همه اعضای تیم در مورد وضعیت کلی، وضعیت ایمنی و همچنین سازگاری فرهنگی توضیحاتی دریافت می کنند. زمان معمول استقرار واحد حدود چهار تا هفت روز است.

این واحد به مدت حدوداً پنج هفته در محل سانحه فعال است تا در چرخش بعدی اعضای تیم جدید واکنش اضطراری ERU از راه برسند و عملیات را در دست بگیرند. حداکثر مدت زمان استقرار ERU در محل سوانح معمولاً شش ماه است، زیرا پس از آن به طور طبیعی مأموریت بیشتر به بازسازی تغییر می یابد. همچنین، از آنجایی که معمولاً بودجه مأموریت واحدهای واکنش اضطراری از کمک های مالی اهدایی کشورهای متعهد برای سوانح و بلایا تأمین می شود، توجیه اینکه پس از گذشت شش ماه شرایط و وضعیت هنوز هم تحت تأثیر آن فاجعه است، بسیار دشوار خواهد بود چرا که بیشتر اوقات پروژه های بازسازی پس از گذشت 6 ماه از سانحه آغاز می شود.

در عین حال معمول است که تجهیزات همراه تیم های واکنش اضطراری در کشور سانحه دیده باقی می ماند، زیرا حمل و نقل و برگشت تجهیزات گران تر است و در بیشتر موارد در پایان ماموریت، کارکنان ملی و محلی کاملاً آموزش دیده اند که چگونه با این تجهیزات کار کنند به طوری که اگر فاجعه ای دوباره اتفاق بیفتد، می توانند شروع به کمک کنند.

جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر، تحت هماهنگی IFRC، می توانند انواع مختلف واحد های واکنش اضطراری ERU را بسته به زمینه و نیاز حادثه بسیج کنند.

تیم FACT 

تیم هایFACT ، تیم های  متشکل از مدیران بسیار آموزش دیده و با تجربه در بلایا هستند که می توانند در عرض 24 ساعت در محل حادثه مستقر شوند و به صورت بسیار دقیق به ستاد گزارش می دهند که وضعیت چگونه است و سازمان ملی به چه نوع حمایتی نیاز دارد. در واقع، FACT-Team ها یک واحد ERU نیستند، بلکه بخش بسیار مهمی از سیستم امداد رسانی در بلایا هستند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات

واحدهای واکنش اضطراری یا ERU های فناوری اطلاعات و ارتباطات، با برخورداری از تجهیزات ارتباطی و ایجاد شبکه‌های ارتباطی محلی، از جریان روان اطلاعات بین همه عوامل درگیر و فعالان در عملیات اضطراری اطمینان حاصل می کنند. آنها می توانند از طیف وسیعی از فناوری ها، از جمله تلفن های ماهواره ای و سیستم های رادیویی، براساس موقعیت جغرافیایی و نیاز موجود در صحنه حادثه استفاده کنند. تیم های فناوری اطلاعات و ارتباطات با استقرار در محل حادثه، کارکرد سیستم های اطلاعاتی در عملیات را تضمین می کنند. این تیم ها همچنین مسئولیت دارند تا برای راه اندازی سیستم های ارتباطی به جوامع محلی کمک کنند. آنها از فناوری های میدانی مانند سیستم های تلفن ماهواره ای، سیستم های رادیویی فرکانس بالا (HF) و فرکانس بسیار بالا (VHF) استفاده می کنند که کارایی آنها در سوانح به اثبات رسیده است.

آب و فاضلاب

متخصصان آب آشامیدنی در واحد آب و فاضلاب در حال ساخت سیستم توزیع آب واحدهای واکنش اضطراری آب و فاضلاب خدمات تصفیه و توزیع آب را ارائه می دهند. در برخی موارد، آنها همچنین می‌توانند تأسیسات بهداشتی اولیه (سرویس‌های بهداشتی، کنترل ناقل و دفع زباله‌های جامد) را راه‌اندازی کنند و فعالیت‌های ارتقای بهداشت را برای جوامع محلی در سوانح ارائه دهند.آب آشامیدنی پاک و آموزش های بهداشتی دو جنبه کلیدی امور بهداشتی در مناطق تحت تاثیرسوانح هستند. واحد های آب و فاضلاب علاوه بر وظیفه تصفیه و توزیع آب، مسئولیت برنامه ریزی و اجرای برنامه های ساخت سرویس های بهداشتی، جمع آوری و دفع زباله، دفن اجساد، برنامه های کنترل و حفاظت، ایجاد تاسیسات بهداشتی، سرویس های بهداشتی، نقاط دفع زباله، رسیدگی به حوضچه های آب راکد و دفع مگس، کک، موش صحرایی، پشه و سایر جانوران موذی و  شروع و ترویج آموزش های بهداشتی را بر عهده دارند.  

این واحدها دارای چندین ماژول یا واحدهای زیر مجموعه به شرح زیر هستند که براساس وضعیت و شرایط منطقه حادثه دیده می توانند با آنها مستقر شوند:

ماژول 15

براساس استانداردهای «اسفیر» و سازمان جهانی بهداشت ( WHO/SPHERE )، این ماژول دارای ظرفیت تصفیه و توزیع روزانه 000/120 لیتر (10 ساعت زمان عملیاتی) و حداکثر ظرفیت ذخیره سازی روزانه 000/200 لیتر آب آشامیدنی سالم را دارد و می تواند سیستم های بهداشتی اولیه را برای حداکثر بالغ بر 15 هزار نفر از ذینفعان فراهم کند. وزن آن حدود 15 تن است و از حجم فضای 70 متر مکعب استفاده می کند.

ماژول 40

این ماژول نیز مطابق با استانداردهای اسفیر و سازمان جهانی بهداشت برای حداکثر 40 هزار نفر از ذینفعان، آب آشامیدنی سالم فراهم می کند. این دستگاه حداکثر ظرفیت تصفیه، تامین و ذخیره روزانه 000/600  لیتر آب را دارد. این ماژول شامل دو خط تصفیه و تامین یکسان است که هر کدام آب را برای 20 هزار نفر تامین می کند. وزن ماژول حدود 11 تن است و از فضای 45 متر مکعبی استفاده می کند.

ماژول 20 ( آب غیر شرب)

آب غیرشرب ماژول 20 با آب بسیار تصفیه شده از ماژول های 15 و 40 متفاوت است. آب حاصل از این ماژول  ( دستگاه) فقط از میکروب ها پاک می شود، اما ذرات همچنان در آب وجود خواهند داشت. این ماژول ظرفیت دارد برای حداکثر 40 هزار نفر از ذینفعان امکانات اولیه بهداشتی آب فراهم کند.

ماژول فیلتر استخر (Poolfilter)

این یک ماژول جدید و در حال حاضر در وضعیت آزمایشی است. اما مزایا این دستگاه آن است که شما می توانید کارخانجات تصفیه آب بیشتر و کوچکتر داشته باشید که راه های انتقال و حمل و نقل طولانی آب را کاهش می دهد. این دستگاه  ارزان تر است، وزن کمتری داشته و فضای کمتری را اشغال می کند.

لجستیک

واحدهای واکنش اضطراری یا  ERU های لجستیکی به طور موثر ورود مقادیر زیادی کالاهای امدادی را از طریق زمین، هوا یا دریا مدیریت می کنند. آنها به ترخیص کالا از گمرک، ردیابی و ذخیره سازی مناسب آنها و ارسال آنها به نقاط توزیع مربوطه کمک می کنند. به عبارتی واحد لجستیک وظیفه مدیریت ورود، نگهداری و توزیع کالاهای امدادی و تدارکاتی را بر عهده دارد. این وظایف شامل سازماندهی و ردیابی حمل و نقل، پشتیبانی از سایر واحدهای ERU است که با تجهیزات بیشتر و سنگین تر وارد صحنه حادثه می شوند و همچنین تضمین نرخ بالایی از انعطاف پذیری و تطابق در صحنه حادثه است.

فوریت های پزشکی و بهداشتی اولیه

واحدهای واکنش اضطراری فوریت های پزشکی و بهداشتی، وظیفه پیشگیری، شناسایی و پاسخگویی به نیازهای بهداشتی در حوادث را بر عهده دارند. آنها طیف گسترده ای از خدمات پیشگیرانه و نجات دهنده بالینی و بهداشت عمومی را در حمایت از سیستم های بهداشتی دولتی ارائه می دهند.

عملکرد این واحد ارائه مراقبت های بهداشتی اولیه فوری و شفابخش و مراقبت های بهداشتی پیشگیرانه مطابق با استانداردهای WHO است. آنها براساس نیازهای محلی از یک سیستم مدولار استفاده می کنند و می توانند تا 30 هزار نفر را پشتیبانی کنند. البته این واحدها به عنوان یک بیمارستان عمل نمی کند، اما این ظرفیت را دارند که یک شبه 10-20 تخت برای مشاهده روند بیماری فعال کنند.

بیمارستان مرجع

این واحد به عبارتی یک بیمارستان صحرایی است و خدمات پزشکی و درمانی را برای حدودا  250 هزار نفر ارائه می کند. این خدمات پزشکی عمومی، جراحی داخلی (شامل تروماتولوژی و بیهوشی)، عکسبرداری با اشعه ایکس و خدمات آزمایشگاه را شامل می شود.

امداد

واحدهای واکنش اضطراری امدادی به جمعیت‌های ملی میزبان کمک می‌کنند تا ارزیابی‌های امدادی انجام دهند و کالاها و اقلام غیرغذایی را بین افراد آسیب‌دیده به شیوه‌ای هماهنگ و محترمانه توزیع کنند.وظیفه این واحدها عمدتاً حمایت از جمعیت ملی صلیب سرخ با انجام ارزیابی اقدامات امدادی و توزیع غذا، آب و سایر کالاهای امدادی است. آنها همچنین می توانند با واحدهای تدارکات یا بیس کمپ در صحنه حوادث کار کنند.

واحدهای واکنش اضطراری یا ERU های Basecamp برای کارکنان صلیب سرخ و هلال احمر که در عملیات اضطراری مشغول خدمت رسانی هستند، شرایط مناسب کار و زندگی را فراهم می کنند.

ارزیابی نیازهای اضطراری

جمعیت بین المللی صلیب سرخ IFRC و جمعیت های ملی عضو آن سال‌هاست بر روی نیازسنجی از طریق طراحی و انتشار دستورالعمل‌ها، فعالیت‌های متعدد یادگیری و آموزشی، تقویت شبکه و درس آموخته ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. شکل گیری واحد ارزیابی و نیازسنجی برای واکنش اضطراری بر اساس درس آموخته های عملیات گذشته صورت گرفته است.

اعضای واحد ارزیابی با اعزام نیرو و حضور در مناطق حادثه دیده و یا از راه دور با ارائه گزارش های ارزیابی، هماهنگی، جمع آوری اطلاعات، مدیریت و تحلیل داده ها، ارائه اطلاعات سیستم های اطلاعات جغرافیایی GIS و سایر ارزیابی های مورد نیاز به واحدهای واکنش اضطراری کمک می کنند.

منبع: 

1. https://www.ifrc.org/supporting-local-humanitarian-action 
2. https://www.icrc.org/en