تدوین سند مدیریت کاهش خطر پذیري بلایا در محلات شهر تهران
معرفی پروژه و اقدامات صورت گرفته
بررسی تاریخچه شهر تهران نشان می‌دهد که این کلان شهر در معرض انواع مخاطرات طبیعی و انسان ساخت قرار دارد. بالتبع نوع مخاطرات، میزان خطرات، میزان آسیب‌زایی آنها و ظرفیت‌های موجود برای مقابله با آنها در بخش های مختلف شهر متفاوت است.
شهر تهران دارای تقسیم بندی های متعددی می باشد که کوچکترین آنها محله نام گذاری شده است. مجموعاً 354 محله در سطح شهر تهران وجود دارد و در سال های اخیر سیاست مجموعه شهرداری تهران اجرای اقدامات به صورت محله محوری بوده است.
در این راستا و به منظور ارزیابی نسبی ریسک در محیط هاي شهري با استفاده از شاخص هاي مرتبط با آسیب پذیري و در نظر گرفتن مخاطرات محتمل در سطح محلات، پروژه " تدوین سند مدیریت کاهش خطر پذیري بلایا در محلات شهر تهران" در سال 1395 تعریف شد که در هر منطقه یک محله (مجموعاً 22 محله) به صورت پایلوت مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.
اهداف
هدف این پروژه ارزیابی ریسک محلات شهري در مقیاس بلوك هاي مرکز آمار ایران می باشد. در روش استفاده شده بجاي ارزیابی ریسک مطلق مقادیر مؤلفه هاي مربوط به ریسک بین بلوكهاي مختلف یک محله مقایسه شده و مقادیر ریسک به طور نسبی در هر محله برآورد می شود. به عبارت دیگر، بجاي محاسبه مقادیر واقعی خسارات و سایر پیامدهاي بحران، مقادیر این کمیت ها بین بلوكهاي مختلف به طور نسبی و مقایسهاي ارزیابی می شوند. با استفاده از این روش می توان بلوك هاي مختلف یک محله شهري را در زمینه هر یک از مؤلفه ها و شاخص ها با توجه به مقادیر نسبی آن مؤلفه رتبه بندي نمود. بر اساس این رتبه بندي می توان اولویت هاي کاهش ریسک را در بلوك هاي مختلف و در زمینه مؤلفه هاي ریسک شناسایی نمود. این نتایج به کارشناسان، مدیران و مسئولان کمک می کند تا با توجه به محدودیت امکانات و اعتبارات، در مورد فعالیت ها و اقدامات ضروري براي کاهش ریسک در محله تصمیم گیري نمایند. در ضمن، از آنجا که حاصل فرآیند ارزیابی نسبی ریسک شناسایی رتبه بندي ها و اختلاف نسبی مؤلفه ها بین مناطق شهري می باشد، می توان گفت این روش باعث ساده سازي و کاهش قابل توجه نیاز مدل به اطلاعات گسترده می گردد. اطلاعاتی که معمولاً در کشورهاي در حال توسعه مانند ایران برآورد نشده و یا در دسترس نمی باشند.
لازم به ذکر است در این مطالعات مخاطرات زلزله، سیل و زمین لغزش لحاظ شده اند.
مراحل پروژه
این پروژه در چهار مرحله به انجام رسیده است. مراحل اول تا سوم دفتری می باشد که در سطح سازمان و با استفاده از مشاور انجام شده است. مرحله چهارم در سطح محلات و به صورت جلسات دفتری و بازدیدهای میدانی انجام شده که به اختصار توضیح داده شده است
- در مرحله اول مخاطرات محلات شهر تهران با تمرکز بر سه مخاطره مهم تهران یعنی زلزله، سیل و زمین لغزش، شناسایی و نقشه آنها برای بلوک‌های جمعیتی تهیه گردید.
- در مرحله دوم وضعیت آسیب‌پذیری بلوک‌های جمعیتی محلات در 5 گروه آسیب‌پذیری جمعیتی، اجتماعی – اقتصادی، دسترسی، زیرساخت و زیرساخت لرزه‌ای شناسایی و با وزن‌های مختلف محاسبه گردید. در این 5 گروه جمعاً 38 شاخص مختلف که اطلاعات آنها در سطح بلوک‌های جمعیتی در دسترس بود مورد استفاده قرار گرفت.
- در مرحله سوم با تلفیق لایه‌های مختلف اطلاعات سطح محلات، میزان خطر هر بلوک جمعیتی استخراج شد و بلوک‌ها بر اساس میزان خطر آنها به بلوک‌های با خطر بسیار بالا، بالا، متوسط، کم و بسیار کم تقسیم‌بندی شدند.
- در مرحله چهارم با برگزاری جلسات متعدد با مسئولین محله‌ها اعم از شورایاران و مدیران محلات و دیگر معتمدین و مسئولان محله‌ای اطلاعات به دست آمده از مراحل قبل اعتبارسنجی گردید.
با نهایی شدن نقشه خطر برای هر محله، مرحله برنامه‌ریزی برای کاهش خطر بلوک‌های پر خطر به صورت مشارکتی با اعضای محله شروع و نوع مداخلات کاهش خطر و افزایش آمادگی محلات تدوین گردید.
مدل برنامه‌ریزی حاضر، یک مدل کاملاً بومی است که با تلفیق لایه‌های اطلاعاتی محلات از یک طرف و کسب نظرات ذی‌نفعان محلی از طرف دیگر می‌تواند دقیق‌ترین وضعیت خطرپذیری محلات شهر تهران را آن هم در سطح بلوک‌های جمعیتی مشخص نماید. همچنین فرایند برنامه‌ریزی این طرح نیز به صورت کاملاً مشارکتی و با حضور ذی‌نفعان محلی اعم از مسئولین دستگاه‌های مختلف و نمایندگان مردم و سازمان‌های مردم نهاد انجام می‌شود.
باتوجه به لزوم تکمیل این طرح و توسعه مدل تهیه شده در کل شهر تهران، مقرر است این طرح در کلیه محلات باقیمانده شهر تهران انجام شود. بدین منظور پیش بینی شده برای تدوین این سند در هر محله با محوریت ستادهای مدیریت بحران مناطق و با استفاده از ظرفیت سمن های متخصص و سایر نهادهای ذی ربط محلی اقدام شود.