منتشر شده در روزنامه همشهری به تاریخ 30 فروردین ماه 1399

بررسی برنامه های مقابله مدیریت شهری با کووید 19 در گفت و گویی  با متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی:

زندگی با «کرونا» تا کشف دارو و واکسن

واحد پرتال - فریبا نباتی: از همان روزهای شیوع ویروس کرونا در تهران، برای قطع زنجیره بیماری و به زانو درآوردن این اژدهای هفت سر، مدیریت شهری تهران به عنوان یکی از اعضای ستاد مبارزه با کرونا در تهران اقداماتی نظیر؛ تشکیل 5 کارگروه در ستاد مقابله با کرونا، ضدعفونی معابر، شبکه حمل و نقل شامل مترو و ناوگان اتوبوس های شهری، تب سنجی در فروشگاه ها، تعطیلی اماکن دارای ازدحام جمعیت همچون مراکز ورزشی و نمایشگاه‌های بهاره و آماده سازی پایگاه های مدیریت بحران برای نقاهتگاه را در دستور کار قرار داد. اینکه این اقدامات تا چه حد در کنترل بیماری موثر بوده موضوعی است که در گفت وگو با متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی به بررسی آن پرداختیم. دکتر اکبر نیک پژوه استادیار مرکز آموزشی تحقیقاتی و درمانی قلب و عروق شهید رجایی و متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی در گفت و گو با خبرنگار ما معتقد است کارهای صورت گرفته در شهر تهران برای مبارزه با ویروس کرونا بی تاثیر نبوده اما آنچه ما را به نتیجه مطلوب می رساند اعتمادسازی است. موضوعی که کوتاه ترین و درست ترین راه برای رسیدن به کنترل اپیدمی بیماری است.

نظارت مستمر بر ظرفیت مترو و اتوبوس ها

او در پاسخ به این سوال که مدیریت شهری باید چه استراتژی ای برای مهار کرونا داشته باشد می گوید: «آنچه بر روی کاغذ نوشته و تصویب می شود با آنچه در عمل اجرا می شود معمولا متفاوت است. الان طرح فاصله گذاری در اتوبوس ها و مترو اجرا می شود ولی علاوه بر برچسب گذاری و استفاده از علائم، لازم است مامورانی برای اجرای درست رعایت فاصله فیزیکی  نیز نظارت داشته باشند. باید منع مسافرگیری بیش از ظرفیت اجرا شود و تعداد افرادی که در هر واگن حضور دارند کنترل و نظارت شود و هر  واگن نهایت با 10 یا 15 نفر حرکت کند. زمان حرکت باید به یک سوم زمان عادی برسد تا قطارمترو و اتوبوس با تعداد کمتری از مسافر راه بیفتد. استفاده از تب سنج در ورودی فروشگاه ها کار خوبی است اما درباره اینکه چه تعداد و ظرفیتی از افراد می توانند وارد فروشگاه شوند هنوز مورد توجه نیست. ایجاد صف در خارج فروشگاه با عایت فاصله 2 متری بسیار بهتر از هر نوع ازدحام در داخل فروشگاهها است. این روند باید اصلاح شود و لازم است برای نحوه حضور افراد در فروشگاه ها برنامه ای تدوین شود و نظارت صورت گیرد. ضمن اینکه باید از علائم و برچسب ها برای ایجاد فاصله گذاری استفاده کرد.

علاوه بر اینها باید ضرورت ها مشخص شود. استفاده از بیلبورد برای اطلاع رسانی، منع عبورومرور در پارک ها و ضدعفونی سطح خیابان ها اتفاق خوبی است اما نه به اندازه بقیه اقداماتی که باید انجام شود مانند نظارت بر حمل و نقل عمومی.  ضدعفونی معابر کار غیرعلمی و بی فایده ای است تنها کارکرد آن ایجاد امنیت روحی و بار مثبت روانی است که بر جامعه دارد مردم می بینند که مسئولان و نهادهای درگیر در ماجرا بیکار ننشسته اند و فعالیت دارند. ضدعفونی اتوبوس ها اگرچه عمل مثبتی است و در ایجاد روحیه مثبت در جامعه موثر است اما باید بدانیم انسان ها عامل آلودگی و ناقل بیماری هستند و با اولین حضور مردم در اتوبوس و مترو معمولا باید در نظر داشته باشیم که آن اتوبوس و قطار را باید دوباره آلوده در نظر بگیریم. بنابراین ضدعفونی کردن اتبوس ها و قطارها جایگزین ایجاد فاصله اجتماعی و افزایش تعداد حرکت اتوبوس و مترو و کاهش فاصله زمانی بین حرکت ها نیست.. البته کار سختی نسبت به ضدعفونی است اما لازم است این امور در صدر کارها قرار گیرد.»

لزوم بازنگری در طرح ترافیک

نیک پژوه ادامه داد: «طرح ترافیک تهران نیازمند بازنگری جدی است. الان برعکس روزهایی است که درگیر آلودگی هوا هستیم. باید از مردم بخواهیم هر کسی می تواند از وسیله شخصی استفاده کند و هر کسی که وسیله شخصی ندارد از حمل و نقل عمومی استفاده کند.»

 او اضافه می کند: «باید اعتماد عمومی جلب شود این مسئله مهمی در زمان بحران است. مردم باید درک کنند که همه امور به خوبی مدیریت می شود و همه برای حفظ سلامتی مردم هر آن چه که می توانند را انجام می دهند و هدف اصلی حفظ سلامتی مردم است، در این صورت مردم هم همکاری می کنند. اعتمادسازی بسیار مهم است باید کارها صحیح و درست انجام شود تا از مردم انتظار همکاری و مشارکت داشت.»

این متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی از لزوم ایجاد امکانات دیگری برای  مقابله با کرونا و کاهش شیوع آن نیز گفت و افزود: «امکان ایجاد مکانی برای شستشوی دست ها با آب و صابون در خیابان ها و مکان های پررفت و آمد مانند فروشگاه ها از جمله اقداماتی است که در حال حاضر در برخی کشورهای آفریقایی پیگیری می شود و اتفاقا نتیجه خوبی هم داشته است. به نظرم شهرداری می تواند با ایجاد این فضا در کاهش مبتلایان به ویروس کرونا و قطع زنجیره آن موثر باشد و همچنین به شهروندان چگونگی شستن صحیح دست ها و بهداشت دست را به شکل عملی آموزش بدهد.»

تصمیم گیری سریع موضوع دیگری است که نیک پژوه بر آن تاکید دارد. او در این باره می گوید: «تصمیم گیری سریع بسیار ضروری است هر نوع تصمیم حتی درست ترین آن، اگر با تاخیر انجام شود عوارض جبران ناپذیری دارد.»

لزوم استفاده از تجربه جهانی

این متخصص پزشکی اجتماعی درباره اینکه کدام کشورها عملکرد بهتری در کنترل این بحران در شهرهایشان داشتند معتقد است اقدامات صورت گرفته در شرق آسیا اقدامات درست تری بوده. نیک پژوه می افزاید: «حتی چین که به نظر می رسد آمار درستی از بحران به دنیا مخابره نکرده اما در مدیریت شهری خوب عمل کرده است. جنوب شرق آسیا به دلایل مختلف خوب عمل کرده است آنها تجربه بیماری سارس را داشتند و از آن تجربه بهره گرفتند و البته مردمی هستند که نظم اجتماعی را بیشتر رعایت می کنند و مورد دیگر اینکه وضعیت اقتصادی بهتری هم دارند. با قرنطینه و بیماریابی به موقع توانسته اند ویروس را کنترل کنند. ما نیز باید از تجربه جهانی استفاده کنیم تا بتوانیم در کنترل ویروس موفق باشیم.»

زندگی با کرونا تا کشف دارو و واکسن

او با اشاره به این نکته که به نظر می رسد باید تا مدت زمان زیادی با کرونا زندگی کنیم تا دارو و واکسن مناسب تهیه و تولید آن اتفاق بیفتد درباره الزامات مورد نیاز برای طی کردن این مرحله با کمترین آسیب و خسارت با سخت خواندن توقف اقتصاد کشور بیان می کند: «کار سختی است که اقتصاد را متوقف و قرنطینه صددرصد برقرار کنیم و حتی شاید با وجود تحریم و شرایط اقتصادی کشور این راهکار عملی نباشد اما لازم است هوشمندانه رفتار کنیم و الزامات این رفتار هوشمندانه را هم ایجاد کنیم. همه که سر کار نمی روند و با بخشی از نیروی کار اقتصاد می چرخد. بنابراین باید فرهنگسازی کرد که مردم همراهی کنند تا حد امکان در خانه بمانند و امکان تردد با فاصله مناسب برای افرادی فراهم شود که باید سرکار خود حاضر شوند.»

پنج مرحله پیشگیری

او  با بیان اینکه پیشگیری 5 مرحله دارد، می افزاید: «پیشگیری ابتدایی همان سیاست گذاری ها و برنامه های کلانی است که توسط دولت و شهرداری ها ابلاغ می شود مانند ممنوعیت حضور در پارک ها در روز طبیعت، تعطیلی ادارات، افزایش تعداد حرکت و کاهش فاصله زمانی حرکت اتوبوس ها و متروها، حذف موقتی طرح ترافیک، پرداخت کمک های نقدی و غیرنقدی به اقشار آسیب پذیر و ...... در پیشگیری سطح اول فرد هست که باید تصمیم بگیرد چه رفتاری کند. در پیشگیری سطح اول فرد اگر به طور مرتب دست های خودش رابا آب و صابون شستشو دهد، کمتر از خانه خارج شود، فاصله فیزیکی حداقل 2 متری را در صف نانوایی و سوپرمارکت رعایت کند و ... در حقیقت دارد پیشگیری اولیه را انجام می دهد. پس ملاحظه می کنیم که پیشگیری ابتدایی و پیگیری اولیه عملکرد درست مسئولان و تک تک افراد جامعه  لازم و ملزوم یکدیگرند. مسئولان باید بتوانند شرایط برای رفتار درست را ایجاد کنند اگر نتوانند ملزومات آن را فراهم کنند افراد جامعه هر چقدر هم که بخواهند رفتار درست داشته باشند عملا امکان پذیر نیست. پیشگیری سطح دوم (ثانویه) غربالگری و بیماریابی سریع است. رها نکردن بیمار و بررسی ترددها و ارتباطات و تماس او با افراد دیگر برای پیدا کردن ناقلان و بیماران دیگر الزامی است. درسطح سوم پیشگیری، بازتوانی و نوتوانی است. سطح چهارم پیشگیری هم پرهیز از اجرای اقدامات تشخیصی و درمانی اضافی است. مثلا همین که در خبرها می بینیم برای برپایی مراسم مهمانی آزمایش کرونا می دهند تا بتوانند در مراسم حاضر شوند این یعنی اینکه به پیشگیری سطح چهارم خدشه وارد شده است و وقت و هزینه بیهوده انجام می شود چرا که میهمانی در دوران همه گیری کرونا بسیار خطرناک است و تست های تشخیصی پی سی آر ویروسی منفی کاذب زیادی دارد و نمی تواند عدم ابتلا را دقیق مشخص کند و در حقیقت برای انجام یک کار نادرست و آسیب زا یعنی برگزاری مهمانی در همه گیری کرونا یک تست نابجا انجام شده است.»