برابر مستندات موجود به نظر می رسد اولین قانون در خصوص مدیریت بحران در ایران در سال 1286 در دوره قاجاریه برای "حمایت از قربانیان" ابلاغ شد که بر اساس این قانون، "وزارت داخله" موظف به کمک به قربانیان بود. در سال 1302 به دنبال زلزله تربت حیدریه که منجر به کشته شدن 2200 نفر شد، "جمعیت شیر و خورشید ایران" تاسیس شد. نخستین قانونی که مستقیماً بر موضوع مدیریت بحران دلالت دارد، قانون مربوط به تشکیلسازمان دفاع غیرنظامی کشور مصوب 1337 مبتنی بر سیستم سازمانی متمرکز در مدیریت بحران است. سازمان مذکور به منظور حفظ جان و مال افراد کشور از تعرضات هوایی و حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه و تقلیلاثرات آن و همچنین تقویت روحیه و ایجاد علایق و همکاري متقابل بین افراد در مواقع غیرعادي و اضطراري تأسیس گردید که در هر محل تحت نظر مستقیم استاندار و یا فرماندار انجام وظیفه نماید. در ضمن، مقرر شدمقررات و آیین نامه هاي اجرایی و سازمانی مربوط، توسط دولت تهیه و به تصویب کمیسیون مجلس برسد. در سال 1341 در جریان زلزله بوئین زهرا، "ستاد کمک به مجروحین" توسط ارتش ایران تاسیس شد. در سال 1345، قانون اجازه قبول عضویت سازمان دفاع غیرنظامی ایران در سازمان بین المللی دفاع غیرنظامی جهانی به تصویب رسید. در سال 1350، "سازمان امداد و نجات" در جمعیت شیر و خورشید ایران تشکیل شد. با تصویب اصلاح قانون سازمان دفاع غیرنظامی کشور در سال 1351 زیر نظر ارتش توسط مجلس ملی ، سازمان با کلیه دارایی، بودجه و کارکنان به نخست وزیري واگذار شد و در مقایسه با قانون مصوب سال 1337 تغییراتزیر قابل توجه بوده است: حفاظت از مؤسسات، تأسیسات و منابع مختلف، ثروت هاي ملی و همچنین حفاظت از اثرات استعمال هرگونه سلاح در زمان جنگ و صلح نیز جزو وظایف سازمان قرار گرفت. در سال 1356 با تصویب "قانون اصلاح مواد (2) و (4) قانون سازمان دفاع غیرنظامی کشور" مجدداً سازمان مذکور با کلیه دارایی، بودجه و کارکنان به وزارت کشور وابسته گردید و مقرر شد آیین نامه هاي اجرایی قانون به وسیله وزارت کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیرانبرسد. در سال 1370، مدیریت بحران به "وزارت کشور" واگذار شد و در همان سال قانون "تشکیل کمیته ملی کاهش اثر بلایای طبیعی و کمیته های تخصصی 9 گانه" توسط مجلس تصویب شد. پس از وقوع زلزله بم در سال 1382 و تشکیل سازمان مدیریت بحران شاهد ارتقاء این حوزه در کشور هستیم. روند رو به رشد مباحث مديريت خطر بلايا در جامعه ايران بسيار اميدوار كننده بوده و توسعه رشته هاىدانشگاهى و اقدامات سامانه هاى اجرايى كشور گواه اين امرهستند. در این سال طرح "جامع امداد و نجات کشور" تصویب و ابلاغ گردید. در سال 1383سیاستهاي کلی نظام در حوزه پیشگیري و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه، در راستاي مقابله با آنها در نه بند تنظیم و توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد و در سال 1384 به سران قواي سه گانه ابلاغ شد.
در روز 28 مهرماه سال 1378 در ششمین اجلاس کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی، به عنوان عالی‌ترین نهاد تصمیم‌ساز در این حوزه، مقرر شد که شهرداری تهران با مساعدت معاونت هماهنگی امور عمرانی وزارت کشور و همچنین با بهر‌ه‌گیری از همکاری وزارتخانه‌ها، سازمانها و نهادهای ذیربط، طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران بزرگ را تهیه و برای تصویب به کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی ارایه نماید.
همچنین این پیشنهاد در هیأت دولت نیز مطرح شد و با تأیید اهمیت و ضرورت آن، در روز 15 آذرماه سال 1378 طی بخشنامه‌ای از سوی معاون اول رئیس جمهور به شهرداری تهران ابلاغ شد و معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران مأمور تهیه و تدوین این طرح گردید. مرحله بعد، تشکیل شورایی جهت تهیه طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران بود که اعضای آن را جمعی از متخصصان و صاحب نظران این حوزه تشکیل می‌دادند. این شورا در گام نخست، برنامه راهبردی تهیه طرح را تدوین کرد و سپس دبیرخانه طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران شکل گرفت. دبیرخانه با هماهنگی کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی و ستاد حوادث غیرمترقبه وزارت‌کشور و همکاری ده‌ها وزارتخانه و سازمان و ایجاد 22 کمیته تخصصی به تدوین طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران پرداخت. در نهایت طرح در پایان سال 1379 آماده و روز هشتم خرداد ماه سال 1380 در هشتمین اجلاس کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی بررسی و تصویب شد.
در این نشست وزرای کشور و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، معاون هماهنگی امور عمرانی، شهردار تهران و دیگر اعضای کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی حضور داشتند.
بر اساس بند 1 مصوبه طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران، شهرداری تهران ملزم به تشکیل ستاد مدیریت بحران شهر تهران با هدف هماهنگی امور مربوط به مراحل مدیریت بحران (پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی) شد و تمامی دستگاه‌های اجرایی و سازمانهای مستقر در شهر تهران موظف شدند با این ستاد همکاری نمایند. به این ترتیب ساختار دبیرخانه طرح، به ستاد و مرکز مدیریت بحران شهر تهران گسترش یافت. همچنین براساس مصوبه کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی شهردار تهران از سوی وزیر کشور به عنوان رئیس ستاد مدیریت بحران شهر شهر تهران منصوب شد. از سوی دیگر با توجه به این که مرکز مطالعات زلزله و محیط زیست شهرداری تهران با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) طرح ریز پهنه‌بندی لرزه‌ای شهر تهران را در دست انجام داشت، به تدریج زمینه همکاری، تعامل و ادغام دو مجموعه دبیرخانه طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران و مرکز مطالعات زلزله و محیط زیست شهر تهران، فراهم شد. حرکت بعدی، ایجاد مرکز مدیریت بحران شهر تهران به عنوان ساختاری جدید در تشکیلات شهرداری تهران و به عنوان بازوی اجرایی ستاد مدیریت بحران شهر شهر تهران بود. نمودار سازمانی مرکز مدیریت بحران شهر تهران اواخر سال 1380 در شهرداری تهران به تصویب رسید. در پنجم خردادماه سال 1380 برای اولین بار وزیر کشور وقت طی حکمی شهردار تهران را به سمت رئیس ستاد مدیریت بحران شهر شهر تهران منصوب کرد. مراحل قانونی شکل‌گیری، تجهیز و جذب نیروی متخصص در مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ادامه یافت و در سال 1382 ساختار مرکز پیشگیری و مدیریت بحران در شهرداری تهران تثبیت شد، اما همچنان گام‌های دیگری برای قوام این ساختار مورد نیاز بود.
در خردادماه سال 1383 شورای اسلامی شهر تهران اصلاح این ساختار را در دستور کار خود قرار داد و در نهایت، مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با اساسنامه‌ای مشتمل بر 24 ماده و 18 تبصره (مصوب یکصد و شصت و یکمین جلسه از دومین دوره شورای اسلامی شهر تهران مورخ 28/4/1384) به سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ارتقاء یافت.
شورای اسلامی شهر تهران در تاریخ 12/3/1383 مصوبه موسوم به "مجوز تقویت و عملیاتی نمودن سیستم مدیریت بحران شهر تهران" را به تصویب رساند. برابر این مصوبه ستاد مدیریت بحران شهر تهران با سه بازوی اجرایی( سازمان مدیریت بحران شهر تهران، کمیته های تخصصی 20 گانه و ستادهای مدیریت بحران مناطق 22 گانه) با وظایف مشخص تشکیل گردید.
این ستاد وظیفه سياستگـذاری كلی، برنامه ريـزی و نظارت عاليه بـر امر مديريت بحران شهر تهران را بر عهده دارد. همانطور که بیان گردید این ستاد متشکل از 20 کمیته تخصصی به شرح ذیل می باشد.(جدول1) کمیته های مذکور با مأموریت و اعضای مشخص تشکیل و مسئولیت هریک از کمیته ها به یکی از سازمان های تخصصی مرتبط با عنوان فعالیت کمیته سپرده شد. رئیس هر کمیته به پیشنهاد بالاترین مقام سازمان مسئول و حکم شهردار تهران به عنوان رئیس ستاد مدیریت بحران شهر تهران تعیین می گردد.
در زمستان سال 1386، قانون "تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور" بر اساس اصل 85 قانون اساسی توسط مجلس شورای اسلامی به مدت 5 سال و به شکل آزمایشی تصویب و ابلاغ شد.آئین نامه اجرائی قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران" نیز در تاریخ 23/1/1388 به تصویب هیئت محترم وزیران رسیده است. با توجه به سپری شدن زمان و تدوین قانون جدید، زمان اجرای این قانون تا کنون تمدید شده است.
در سال 1392 برابر ابلاغ وزیر محترم کشور و قائم مقام شورای عالی مدیریت بحران کشور، مقرر گردید برابر ماده 15 آیین نامه اجرایی قانون مدیریت بحران کشور، شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران و کارگروه های تخصصی ذیربط تشکیل گردد. لذا بدین منظو برخی کمیته های تخصصی با فعالیت مشترک ادغام برخی کمیته ها حذف گردیدند و در نهایت 14 کارگروه تخصصی متناسب با عناوین کارگروه های کشوری برشمرده در آیین نامه اجرایی قانون تدوین و در قالب اصلاحیه به شورای اسلامی شهر تهران ارسال گردید؛ لذا اصلاحیه مجوز تقویت و عملیاتی نمودن سیستم مدیریت بحران شهر تهران در تاریخ 15/5/1392 به تصویب شورای اسلامی شهر تهران رسید. برابر این اصلاحیه با توجه به برخی ملاحضات مربوط به شهر تهران از قبیل موقعیت جغرافیایی شهر تهران و نوع حوادث تحدید کننده شهر تهران برخی کارگروه های تخصصی کشوری که فعالیت آنها در شهر تهران موضوعیت نداشته است(مانند کارگروه خشکسالی) حذف و برخی کارگروه های تخصصی تشکیل گردیدند(مانند امور حقوق و قضایی).(جدول 3) برابر آیین نامه اجرایی قانون مدیریت بحران کشور، لیست کارگروه های 14 گانه شهر تهران و سازمانهای مسئول آن در دیماه 1392 از سوی شهردار محترم تهران و ریاست شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران به وزیر محترم کشور و قائم مقام شورای عالی ارسال گردید.
رابر آنچه که بیان شد در راستا همسان سازی کارگروه های شهر تهران با کارگروه های کشوری مندرج در ماده 15 آیین نامه اجرایی قانون مدیریت بحران کشور :
به تصویب رسیده است.
در جدول زیر:
می باشد.
بر اساس قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور سطوح مدیریت بحران در کشور به شرح ذیل می باشد:
با توجه به تصویب قانون مدیریت بحران کشور در سال 1387 می توان ارکان مدیریت بحران را در 4 سطح تصمیم گیری تقسیم نمود:
به منظور هماهنگي فعاليتهاي دستگاهها و نهادهاي وابسته به قواي سه‌گانه، نيروهاي مسلح و كليه نهادها و دستگاههاي تحت نظر مقام معظم‌رهبري (با عنايت به تفويض اختيار معظم‌له) و تصويب مقررات و ضوابط حاكم بر مديريت بحران در مراحـل چهارگانـه آن شوراي عالي مديريت بحران كشور به ریاست رئیس محترم جمهور تشكيل مي‌گردد.
به منظور ايجاد مديريت يكپارچه در امر سياستگذاري، برنامه‌ريزي، ايجاد هماهنگي و انسجام در زمينه‌هاي اجرائي و پژوهشي، اطلاع‌رساني متمركز و نظارت بر مراحل مختلف مديريت بحران و ساماندهي و بازسازي مناطق آسيب‌ديده و استفاده از همه امكانات و لوازم مورد نياز وزارتخانه‌ها، موسسات و شركتهاي دولتي و عمومي، بانكها و بيمه‌هاي دولتي، نيروهاي نظامي و انتظامي، موسسات عمومي غيردولتي، شوراهاي اسلامي، شهرداريها، تشكلهاي مردمي، موسساتي كه شمول قانون بر آنها مستلزم ذكر نام است، دستگاههاي تحت امر مقام معظم رهبري و نيروهاي مسلح در صورت تفويض اختيار معظم‌له، جهت بهره‌مندي بهينه از توانمنديهاي ملي منطقه‌اي و محلي در مواجهه با حوادث طبيعي و سوانح پيش‌بيني نشده به ریاست معاون محترم وزیر کشور و رئیس سازمان تشكيل مي‌گردد. این سازمان مسئولیت برگزاری شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور را بر عهده دارد.
بر اساس قانون شوراي هماهنگي مديريت بحران در استانها به رياست استاندار و در شهرستانها به رياست فرماندار و با عضويت كليه دستگاههاي ذیربط تشكيل مي‌شود.
بر اساس بند د ماده 9 قانون، با توجه به شرايط ويژه و اهميت شهر تهران به عنوان پايتخت جمهوري اسلامي ايران شوراي هماهنگي مديريت بحران شهر تهران به رياست شهردار تهران تشكيل مي‌گردد.
با توجه به شرایط ویژه و اهمیت شهر تهران به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی ایران و وجود مراکز حساس ملی در آن، حوادث شهر تهران به دو سطح محلی و ملی تقسیم می گردد و تشخیص حادثه محلی در شهر تهران بر اساس شاخص های ارائه شده در دستورالعمل نحوه تعیین سطوح و شیوه اعلام بحران ها به شماره 170018 مورخه 24/12/1395 وزارت کشور مطابق جدول ذیل تعیین گردیده است؛ چنانچه بر اساس اطلاعات دریافتی مقادیر سه شاخص از پنج شاخص جدول ذیل بیش از ارقام حد آستانه باشد سطح حادثه ملی خواهد بود:
جدول 3تعیین سطوح مدیریت بحران در شهر تهران
به استناد ماده 5 «مجوز تقويت و عملياتي نمودن سيستم مديريت بحران شهر تهران» اعضای شورای هماهنگی شهر تهران به شرح ذیل می باشند:
بر اساس مجوز تقویت و عملیاتی نمودن سیستم مدیریت بحران شهر تهران و احکام ابلاغی اهم وظایف کارگروه های تخصصی به شرح ذیل می باشد:
بر اساس ماده هفتم مجوز تقويت و عملياتي نمودن سيستم مديريت بحران شهر تهران مصوب شوراي اسلامي شهر تهران، شورای هماهنگی مديريت بحران شهر تهران مي بايست. ساليانه چهار جلسه عادي و در شرايط اضطراري جلسه فوق العاده تشكيل دهد. جلسات شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران به طور مستمر و منظم از نیمه دوم سال 1394 تا مهر ماه سال 1398 جمعاً 26جلسه اصلی و فوق العاده ( 11جلسه اصلی و 15جلسه فوق العاده (حوادث شهران و پلاسکو، زمین لرزه تهران و ...) و تصویب 229 مصوبه برگزار گردیده است. این جلسات در محل سالن فرماندهی ستاد مدیریت بحران شهر تهران و با حضور شهردار تهران به عنوان رئیس شورا و روسای سازمانهای مدیریت بحران کشور، شورای اسلامی شهر تهران، نماینده استانداری تهران، مدیر کل برنامه ریزی استان تهران، رئیس سازمان صدا و سیمای ج.ا.ا. و مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران و روسای کارگروه های تخصصی 14 گانه شورای هماهنگی به عنوان اعضای اصلی و با دعوت رییس یا جانشین رییس شورای هماهنگی برگزار می گردید.
شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران برابر قانون می بایست در شرایط عادی هر فصل 1 جلسه تشکیل دهد، لذا برابر ابلاغ سازمان مدیریت بحران کشور، این شورا از مهرماه سال 1394 تا کنون 11 جلسه فصلی و 10 جلسه فوق العاده برگزار نموده است، که صورتجلسات آن به شرح ذیل می باشد:
به استناد ماده 8 مجوز تقویت و به منظور سياستگذاری منطقه ای، اجرای مصوبات ستاد در سطح مناطق شهرداري تهران، هماهنگي امور اجرايي و تصميم گيري مناسب «ستاد مديريت بحران منطقه شهرداري تهران » به ریاست شهردار منطقه به عنوان رییس ستاد مدیریت بحران منطقه در هر يك از مناطق شهر تهران زير نظر شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر تهران تشکيل می شود. همچنین به منظور تحقق سياستهاي تعيين شده توسط شورا و تصميمات ستاد مديريت بحران منطقه و اعمال مديريت بحران در سطح ناحيه « ستاد مديريت بحران ناحيه» در كليه نواحي مناطق شهرداري تهران تشكيل مي شود .
برابر ماده 11 مجوز تقویت ستاد های مديريت بحران منطقه شهرداري در شرايط عادي حداقل هر سه ماه يك بار و در شرايط اضطراري بنا به پيشنهاد رئيس ستاد منطقه به تعداد مورد نياز جلسه فوق العاده تشكيل مي دهد .