گزارش ارزیابی وضعیت آسیب پذیری سریع ساختمان های شهرداری تهران پروژه R V S
مقدمه
بر اساس بند 14 مصوبه بیست و یکمین جلسه نظارت ستادی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در بهمن ماه 1394 مقرر گردید ارزیابی وضعیت آسیب پذیری مکانهای امدادی و ساختمان های درون مجموعه شهرداری طی برنامه زمانبندی مشخص دردستور کار برنامه سال 1395 این سازمان قرار گرفته و گزارش مدون نیز جهت بهره برداری در داشبورد مدیریتی در اختیار سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار گیرد. با توجه به تعداد بالای ساختمان های هدف تعیین و انتخاب روش مناسب جهت ارزیابی ضرورتی یافت بر این اساس موارد زیر مورد لحاظ و اولویت قرار گرفت:
- 1 ارزان و سریع بوده و روند ارزیابی با سرعت و دقت نسبتاً مناسبی صورت پذیرد؛
- 2 نیازمند آگاهی از جزئیات و ریز اطلاعات سازه نباشد؛
- 3 امکان آموزش سریع روند ارزیابی و بهره گیری از نیروی گسترده جهت انجام ارزیابی فراهم باشد؛
- 4 امکان ارائه نتیجه نهایی بررسی و ضرورت (عدم ضرورت) به انجام مطالعات و ارزیابی تفصیلی ساختمان با دقت مناسب و زمان اندک فراهم باشد؛
با توجه به موارد فوق الذکر و به منظور جمع‌آوری اطلاعات کلی و احصاء ضرورت ارزیابی تفصیلی لرزه‌ای ساختمان‌ها شهرداری تهران روش ارزیابی سریع چشمی[1] با امکان غربال‌گری ساختمان‌ها در دستور کار این سازمان قرار گرفت. این روش یکی از کامل‌ترین مراجع ارزیابی عینی سریع آسیب‌پذیری لرزه‌ای ساختمان‌ها در جهان می باشد که در دستورالعمل FEMA-154 (تصویر شماره 1) ارائه گردیده. تا سال 2002 میلادی بیش از 70000 ساختمان در آمریکا با استفاده از این دستورالعمل مورد ارزیابی قرار گرفته و مدل به تدریج کالیبره شده است.
تصویر شماره 1 : دستورالعمل FEMA-154
2. راهنمای کلی ارزیابی لرزه‌ای سریع ساختمان‌های موجود در فرایند R V S
در رابطه با اهدف دستورالعمل FEMA-154 میتوان به شناسایی ساختمان‌هایی با مشخصات زیر اشاره نمود:
- 1 شناسایی ساختمان‌های طراحی و اجرا شده پیش از اجرایی شدن ضوابط و جزییات‌بندی لرزه‌ای؛
- 2 شناسایی ساختمان‌های مستقر و واقع روی خاک‌های سست و ضعیف؛
- 3 شناسایی ساختمان‌های دارای عوامل تاثیرگذار منفی بر رفتار لرزه‌ای؛
در صورت تشخیص موارد فوق در ساختمان‌ها به گونه‌ای که احتمال آسیب‌پذیری لرزه‌ای وجود داشته باشد، می بایستی ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای دقیق‌تر و توسط متخصصین امر صورت پذیرد تا به طور مشخص آسیب‌پذیری لرزه ای یا عدم آنها تعیین و تبیین گردد. غالباً در ادبیات فنی به عمل ارزیابی عینی سریع آسیب‌پذیری لرزه‌ای ، ارزیابی لرزه‌ای ساختمان از پیاده‌روی[2] آن نیز عنوان می گردد، بدین معنا که در روند این ارزیابی بازرس از نگاه کردن به ظاهر خارجی ساختمان و در صورت امکان با بازدید از داخل ساختمان وضعیت کلی آسیب‌پذیری لرزه‌ای و نمره احراز شده آن را مشخص می‌نماید.
به منظور ارزیابی سازه‌ها متناسب با شرایط لرزه‌خیزی آنها، 3 فرم جداگانه برای ساختمان‌های قرار گرفته در مناطق دارای خطر لرزه‌خیزی زیاد، متوسط و کم تنظیم شده که در تهران از فرم لرزه‌خیزی زیاد استفاده میشود.(تصویر شماره 2)
تصویر شماره 2 : فرم های ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای
نشريه 364 سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور با عنوان "دستورالعمل ارزيابي لرزه‌اي سريع ساختمان‌هاي موجود" نیز با اقتباس از نشریه فوق‌الذکر، روش‌هايي ساده و بدون نياز به صرف هزينه را برای ارزیابی سریع سازه‌ها پیشنهاد نموده است. در این گزارش با مبنا قرار دادن روش به کار رفته در نشریه 364 و FEMA-154 و نیز اضافه نمودن مقتضیات خدمت‌رسانی ساختمان‌های شهرداری تهران، فرایندی به شرح زیر ارایه می‌گردد.
3- ارزیابی سریع چشمی آسیب‌پذیری لرزه‌ای ساختمان‌های اسکلت‌دار : در دو بخش زیر انجام می‌پذیرد:
3-1- مطالعات میدانی ساختمان و پر کردن فرم ارزیابی میدانی (تصویر شماره 3 : نمونه ای از فرم پر شده در محل)
- بررسی و به روزرسانی اطلاعات موجود از ساختمان؛
- بررسی بیرون ساختمان، مشاهده کلیه نماها و ترسیم کروکی؛
- تعیین نوع کاربری و میزان تقریبی افراد ساکن در ساختمان؛
- تعیین سیستم باربر جانبی سازه و بررسی انواع نامنظمی در آن؛
- بررسی پتانسیل سقوط اجزای غیرسازه ای در هنگام وقوع زلزله؛
- تهیه عکس از سازه به گونه ای که بیانگر مشخصات سازه باشد؛
- ثبت موقعیت جغرافیایی ساختمان؛
- محاسبه نمره ساختمان و گزارش نیاز یا عدم نیاز به ارزیابی تفصیلی؛
3-2- مطالعات تکمیلی دفتری ساختمان (پیوست 3)
- وضعیت بهره برداری از ساختمان در زمان بحران؛
- آدرس دسترسی از شبکه مسیرهای بحرانی؛
- وجود تاسیسات شهری تهدید کننده در اطراف ساختمان؛
- وضعیت مخاطرات محیطی (گسل، قنات، زمین لغزش، حریم بستر رودخانه، وجود آبگرفتگی داخل یا اطراف ساختمان و همچنین سطح آب زیر زمینی)؛
- اطلاعات این بخش با توجه به داده های موجود در سازمان بحران از قبیل (نقشه پهنه بندی گسلی شهر تهران و همچنین تقشه قنوات) استخراج خواهند شد و سایر موارد از مناطق شهرداری یا سازمان فناوری اطلاعات اخذ خواهد شد.
(تصویر شماره 3 : نمونه ای از فرم پر شده در محل، نمونه پیشنهادی FEMA)
3-3- روند تعیین میزان آسیب پذیری ساختمان اسکلت دار:
روند کلی برای قضاوت در خصوص آسیب‌پذیری لرزه‌ای ساختمان‌های اسکلت‌دار مبتنی بر روش فوق‌الذکر با توجه به شاخص ارزیابی آسیب پذیری تعیین شده در بازدید میدانی و تکمیل فرم پیوست 1 به قرار زیر می‌باشد: (تصویر 4 : روند کلی قضاوت ساختمان با توجه به امتیازات اخذ شده)
(تصویر 4 : روند کلی قضاوت ساختمان با توجه به امتیازات اخذ شده)
همانگونه که در مطالب فوق نیز اشاره گردید به منظور ارزيابي لرزه‌اي چشمي، با استفاده از فرم ارزيابي سريع چشمي آسيب پذيري لرزه‌اي ساختمان هاي موجود شاخص ارزيابي لرزه‌اي S تعيين می گردد که براي كرانه‌هاي مختلف شاخص ارزيابي، مقادير زير پيشنهاد شده است. (تصویر 5 : جدول حدود کرانه های شاخص ارزیابی لرزه ای ساختمان های اسکلت دار)
نهایتا با توجه به اطلاعات ثبت شده در فرم ارزیابی لرزه‌ای سریع چشمی، نمره آسیب‌پذیری هر ساختمان مشخص شده و با توجه به کرانه‌های بالا وضعیت آسیب‌پذیری لرزه‌ای سازه به صورت زیر تبیین می‌گردد: (تصویر 6 : تعیین سطح آسیب پذیری لرزه ای ساختمان های اسکلت دار)
وضعیت شاخص آسیب‌پذیری (سطح آسیب‌پذیری لرزه‌ای سازه)
S > SU (آسیب‌پذیری کم)
ساختمان از پايداري نسبي برخوردار است و پيشنهاد مي‌شود از اولويت مطالعات بهسازي لرزه‌اي خارج شود. بنابراين نيازي به انجام مرحله‌ي ارزيابي كيفي نيست.
SB < S < SU (آسیب‌پذیری متوسط)
ارزيابي دقيق آسيب‌پذيري ساختمان نيازمند مطالعات بيشتر است. پيشنهاد مي‌شود پس از انجام ارزيابي كيفي اوليه، فرايند بهسازي لرزه‌اي در سطح تفصيلي صورت پذيرد. يا در صورت وجود مدارك فني و پيشنهاد مشاور، ارزيابي كيفي در دو سطح اوليه و تكميلي صورت گيرد و در صورت عدم مشاهده موارد نقص عمده، ساختمان از اولويت مطالعات بهسازي لرزه‌اي خارج شود.
SL < S < SB (آسیب‌پذیری زیاد)
آسيب‌پذيري لرزه‌اي ساختمان زياد است. پيشنهاد مي‌شود ارزيابي كيفي در سطح اوليه به منظور شناخت بهتر ساختمان صورت گيرد و فرايند بهسازي لرزه‌اي در سطح تفصيلي ادامه يابد.
S < SL (آسیب‌پذیری بسیار زیاد)
آسيب‌پذيري لرزه‌اي ساختمان بسيار زياد است و نيازي به انجام ارزيابي كيفي نيست. پيشنهاد مي‌شود ضمن بررسي راهكارهاي ديگر ادامه‌ي فرايند بهسازي لرزه‌اي در سطح تفصيلي تنها با ارايه توجيه فني و اقتصادي صورت پذيرد.
4- ارزیابی سریع چشمی آسیب‌پذیری لرزه‌ای ساختمان‌های بنایی :
ساختمان های با مصالح بنایی در ایران نسبتاً ارتفاع کمتر دارند و تعداد طبقات آنها به ندرت از سه طبقه تجاوز می کند. منظور از ساختمان های بنایی غیر مسلح، ساختمان هایی است که در آنها تمام و یا قسمت عمده ای از بارهای قائم و جانبی، توسط دیوار های باربر با مصالح بنایی که غالباً از آجر، خشت، بلوک سیمانی و یا سنگ می باشند، تحمل میشود. کلاف های افقی و قائم در این ساختمان ها در صورت وجود، برای انسجام و یکپارچگی سیستم سازه ای به کار گرفته می شوند. برای بهسازی این نوع ساختمان ها با توجه به هدف بهسازی ابتدا باید ساختمان به لحاظ آسیب پذیری مورد ارزیابی قرار گیرد و نواقص آن مشخص شود، سپس این نواقص با استفاده از روشهای بهسازی اصلاح گردند. در راستای انجام وظایف محوله به سازمان در پروژه ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای ساختمان های درون مجموعه شهرداری تهران با توجه به محدودیت های موجود و همچنین تعداد بالای ساختمان های هدف مقرر گردید از "دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های بنایی غیر مسلح موجود نشریه شماره 376" سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور با اعمال برخی تغییرات استفاده گردد.
روش ارزیابی سریع ساختمان های بنایی، عمدتاً جهت اولویت بندی ساختمان ها، برای بهسازی به کار می رود، زیرا از سرعت عمل بالایی در ارزیابی آسیب پذیری برخوردار است. در این روش 10 پارامتر کلی موثر در میزان آسیب پذیری ساختمان در نظر گرفته می شود که به هریک از پارامتر های این روش عددی نسبت داده می شود . درصد آسیب پذیری با استفاده از اعداد نسبت داده شده به هر پارامتر به دست می آید.در این رابطه L1 تا L10 اعداد نسبت داده شده به هر یک از پارامتر های 10 گانه با استفاده از جدول زیر تعیین می شوند که با قرار گیری در رابطه پیشنهادی زیر شاخص آسیب پذیری ساختمان مشخص می گردد. A ، شتاب مبنای طرح ارائه شده توسط استاندارد 2800 برای منطقه مطالعه (تهران =0.35) لحاظ می گردد. (تصویر شماره 7 : جدول حدود و رابطه تعیین شاخص آسیب پذیری ساختمان بنایی)
وضعیت کلی آسیب پذیری ساختمان، با استفاده از روش کیفی سریع به شرح زیر مشخص می شود:
5- اهم اقدامات انجام شده جهت ارزیابی سریع میدانی ساختمان های شهرداری تهران در معاونت پیشگیری سازمان بحران:
- 1تهیه فرم های و چک لیست های برداشت میدانی و دفتری اطلاعات با اقتباس از نشریات داخلی و متون فنی معتبر با رعایت نکات فنی در ارتباط با ساختمان های شهرداری تهران در سه حالت ساختمان های اسکلت دار، بنایی و صنعتی؛ (پیوست 1، 2 و3)
- 2 اخذ مجوز های لازم از سیستم های نظارتی و هماهنگی با ستاد بحران مناطق جهت انجام بازدیدهای میدانی از ساختمان های مناطق؛
- 3شناسایی ساختمان های هدف (معرفی از سوی شهرداری مناطق) طی مکاتبات واصله و همچنین بازدیدهای میدانی؛
- 4 تشکیل گروه های ارزیاب به تناسب ساختمان های معرفی شده و آموزش تیم های ارزیاب؛
- 5هماهنگی با سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران جهت طراحی و ایجاد سامانه ثبت ارزیابی سریع ساختمان ها در شبکه رسمی شهرداری تهران با همکاری واحد ICT سازمان؛
- 6تهیه و تامین تجهیزات مورد نیاز (برداشت اطلاعات مکانی GPS ، برداشت اطلاعات مساحت متر لیزی)و اعزام تیم های ارزیاب به سایت؛
- 7 مراجعه حضوری و برداشت اطلاعات از ساختمان های موجود، تدقیق اطلاعات ارسالی و تکمیل فرم های مربوطه ؛
- 8 ثبت اطلاعات جمع آوری شده در سامانه ارزیابی سریع ساختمان ها؛
- 9 برگزاری جلسات فنی جهت گزارش گیری از سامانه؛
- 10 بررسی گزارش های خروجی و اعتبار سنجی و راستی آزمایی آن؛
6- روند اجرایی در پروژه ارزیابی وضعیت آسیب پذیری ساختمان های شهرداری تهران R V S :
- 1 در فرایند اجرایی پروژه R V S ، در بررسی های میدانی مشخص گردید اطلاعات ارسالی توسط مناطق شهرداری تهران در خصوص تعداد و موقعیت دقیق ساختمان ها با مالکیت شهرداری دقیق نبوده . این امر باعث بروز برخی مشکلات در روند اجرایی پروژه و افزایش زمان و تحمیل هزینه مازاد به پروژه گردید.
- 2 در پایان با بررسی های آماری مشخص گردید بالغ بر 2000 مورد بازدید از ساختمان های شهرداری در مناطق 22 گانه شهری صورت گرفته که طی این بازدید ها 1759 مورد ساختمان (از نوع اسکلت دار، بنایی و صنعتی) مورد بازدید فنی قرار گرفت که اطلاعات آنها در سامانه نیز ثبت گردیده است.
- 3با توجه به پراکندگی ساختمان ها در شهر تهران، بالغ بر 500 مورد اعزام تیم کارشناسی به مناطق با مجموع 3000 ساعت کار کارشناسی توسط همکاران معاونت پیشگیری و کاهش خطر پذیری صورت پذیرفت.
- 4در راستای تدقیق موقعیت جغرافیایی ساختمان های ارزیابی شده در بستر GIS و ثبت اطلاعات برداشت شده و همچنین به منظور مستند سازی هرچه بهتر، پیوست تصویری از ساختمان های مذکور در سامانه طراحی شده توسط سازمان فناوری اطلاعات، بیش از 2500 ساعت فعالیت دفتری توسط کارشناسان اعزامی در تیم های ارزیاب صورت پذیرد.
- 5 کل فرایند بازدید توسط 5 تیم ارزیاب که هر تیم 3 روز در هفته به محل اعزام شدند انجام پذیرفت. که این موضوع به موازات فعالیت های جاری کارشناسان درگیر بعمل آمده لذا اجرای پروژه RVS قریب به 8 ماه به طول انجامید.
[1] Rapid Visual Screening
[2] Sidewalk survey
-
- شاخص
- مقادیر پیشنهادی نشریه 364
- توضیحات
-
- كرانه پايين شاخص ارزيابي لرزه‌اي SL
- 0
- در صورتي كه شاخص ارزيابي لرزه‌اي ساختمان از حدي پايين‌تر باشد، رفتار لرزه‌اي ساختمان نامطلوب ارزيابي شده و تنها با ارايه توجيه فني، اقتصادي و ... ادامه مطالعات بهسازي لرزه‌اي امكان‌پذير است.
-
- كرانه بالای شاخص ارزيابي لرزه‌اي SU
- 3
- در صورتي كه شاخص ارزيابي لرزه‌اي از حدي فراتر رود، نشانه پايداري نسبي و مناسب ساختمان در برابر زلزله است. در اين حالت به منظور تخصيص مناسب‌تر و بهينه امكانات و اعتبارات، توصيه مي‌شود ساختمان‌هايي كه داراي شاخص ارزيابي لرزه‌اي بالايي هستند، از اولويت مطالعات بهسازي لرزه‌اي خارج شوند.
-
- شاخص ارزيابي لرزه اي پايه SB
- 2
- ساختمان‌هايي كه شاخص ارزيابي لرزه‌اي آنها از شاخص ارزيابي لرزه‌اي پايه كوچك‌تر باشد، آسيب‌پذيري لرزه‌اي آنها زياد بوده و ارزيابي كيفي، در سطح اوليه و به منظور شناسايي بهتر رفتار لرزه‌اي ساختمان صورت مي‌گيرد. در ساختمان‌هايي كه شاخص ارزيابي از شاخص ارزيابي لرزه‌اي پايه بزرگ‌تر است، در صورت پيشنهاد مشاور و تاييد كارفرما براي تعيين دقيق‌تر سطح آسيب‌پذيري لرزه‌اي، ارزيابي كيفي در دو سطح اوليه و تكميلي صورت مي‌گيرد.