پايگاه پشتيباني مديريت بحران در سطح شهر تهران
مقدمه و هدف از ايجاد پايگاههاي پشتيباني
كلان شهر تهران با جمعيت بيش از 8 ميليون نفر و وسعت بيش از 700 كيلومتر مربع در بردارنده مراكز اصلي اقتصادي، سياسي و حكومتي كشور مي‌باشد. اين در حالي است كه اين شهر در منطقه‌اي با خطر بسيار زياد زمين لرزه قرار داشته و شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه شهرها و آبادي‌هايي كه در گذشته در محل فعلي شهر تهران قرار داشته‌اند به دفعات در اثر وقوع زلزله‌هاي شديد ويران شده‌اند. مطابق برآوردهاي انجام شده، وقوع زلزله در تهران خسارات شديدي را بر جاي خواهد گذاشت و از سوی دیگر تراكم زياد جمعيت و بافت نامطلوب شهري در بسياري از مناطق تهران كار امداد رساني و كمك به بازماندگان حادثه را بسيار دشوار خواهد ساخت. در اين شرايط برنامه‌ريزي براي پيشگيري و كاهش مخاطرات حاصل از زمين لرزه و يا به عبارت ساده‌تر مديريت ريسك بسيار ضروري و تنها راه چاره به نظر مي رسد.
به دنبال وقوع زلزله بم در جلسه اضطراري ستاد مديريت بحران شهر تهران در تاريخ 15/10/82 ساخت 120 پايگاه پشتيبانی مديريت بحران توسط سازمان پيشگيري و مديريت بحران پيشنهاد و تصويب گرديد و در تاريخ 6/12/82 دستور احداث پايگاهها به تمامي مناطق 22 گانه شهرداري تهران ابلاغ گرديد .
دقت نظر در طراحي اين پايگا‌ها از جنبه‌هاي عملكردي، معماري و سازه‌اي، مجموعه پايگاهها را در بين پروژه‌هاي عمراني شهرداري تهران متمايز مي‌سازد. لزوم توجه همزمان به جنبه‌هاي كارائي، تطابق با بافت شهري، نزديكي به بخش‌هاي مسكوني، دسترسي، زمين‌شناسي مهندسي، مخاطرات زمين، ايمني و .. نيازمند بررسي‌هاي همه‌جانبه و متعددي بوده است. بررسي، انتخاب و تأمين زمين مناسب با توجه به تنگناهاي موجود در شهر تهران و لزوم در نظر گرفتن پارامترهاي متعدد، موضوعي بسيار حساس و دشوار بود. مطابق برنامه‌ريزي به عمل آمده انتخاب زمين پايگاهها به گونهای انجام شده است كه حتي‌المقدور در هر يک از نواحی شهرداری تهران، يک پايگاه احداث شود. همچنين، در هر منطقه شهرداری يک پايگاه به کاربری "ويژه مديريت بحران" در نظر گرفته شده است.
هدف راهبردي از ايجاد پايگاهها، مهيا كردن بستر عملياتي و تاكتيكي مناسب سيستم مديريت بحران شهر تهران براي تحقق اقدامات پيشگيري، آمادگي و مقابله در بحران‌هاي مختلف به ويژه بحران‌هاي طبيعي بزرگ نظير زلزله و به عبارتی تاکتیک پذیر نمودن سیستم مدیریت بحران شهر تهران می باشد از اين رو هيچ امري نبايد اهداف فوق را محدود يا مخدوش نمايد.
انواع پايگاهها
- پايگاه های ويژه پشتیبانی مدیریت بحران مناطق
پايگاه ويژه، پايگاهي است كه صرفاً با كاركردهاي اختصاصي مديريت بحران احداث شده و ستاد مديريت بحران مناطق در آن فعال و امورات مرتبط با ستاد مديريت بحران منطقه مورد پيگيري قرار مي گيرد. در هر یک از مناطق شهر تهران یک پایگاه با شرایط فوق احداث و تجهیزگردیده و درحال بهره برداری می باشد.
- پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران نواحی
پايگاه هايي مي باشند كه جهت استقرار ستادهاي مديريت بحران نواحي، تيم هاي واكنش اضطراري سازمان هاي امدادي و ذخيره سازي تجهيزات امدادرساني و تغديه اضطراري در نظر گرفته شده اند، از اين پايگاهها در راستاي شناسايي نقاط آسيب پذير و بحران زا ، تهيه و بروز آوري اطلاعات محدوده، برگزاري دوره هاي آموزشي عمومی وتخصصي، راهبري تشكيل گروه هاي مديريت بحران اماكن، سازماندهي گروههاي دواطلب واكنش اضطراري و ... استفاده می شود.
- پايگاه های استانهاي معين
بنا به نقش مهم و بي بديل استانهاي معين(استانهاي البرز، قم، مازندران، سمنان و مركزي) به عنوان اصلي‌ترين واحدهاي كمكي در امر امداد رساني در زمان بحران، براي هريك از استان هاي مذکور پايگاهي با هدف دپوی تجهيزات و محلي براي استقرار گروه‌های اعزامی در نظر گرفته شده است. در اين ارتباط پنج پايگاه در مبادی ورودی شهر تهران احداث شده است.
ضوابط و معیارهای مکان یابی پایگاه ها
در انتخاب زمین جهت احداث پایگاه ها می بایست معیارهای 8 گانه مدیریت بحران شامل:
- قرارگیری در محدوده ناحیه ؛
- نزديكی به كاربري مسكوني ؛
- وجود فضاي باز در اطراف و دوري از ساختمان‌هاي بلند مرتبه ؛
- نزديكي به محل‌هاي اسكان موقت ؛
- وجود شبكه دسترسي مناسب ؛
- دور بودن از ساختمانها و تأسيسات خطر ساز ؛
- دارا بودن مساحت حداقل 2000 مترمربع و حداقل بعد 45 متر ؛
- دراختیار بودن مالکیت زمین توسط شهرداری و سهل الوصول بودن آن ؛
و انجام مطالعات مخاطرات زمین (عدم احداث در مجاورت گسل و بر روي خاك‌هاي سست، حريم قنات، مجاورت شيب‌ها و زمين‌هاي ناپايدار و ...) و آزمایشات مکانیک خاک مدنظر قرار گیرد تا با توجه به بهره برداری مدنظر از این پایگاه ها بخصوص برای زمان بحران قابلیت های لازم وجود داشته باشد.
اجزای تشکیل دهنده پایگاه ها
هر پايگاه با زيربنائي حدود 1250 متر مربع فضای مسقف احداث می شود که از دو قسمت اداری و پشتیبانی به شرح ذیل تشکیل شده است:
- قسمت اداری: شامل اتاق های اطلاعات - اداری و کارشناسی- اتاق اداری جهت استقرار نمایندگان آتش نشانی، هلال احمر و اورژانس - اتاق کنترل و بی سیم – سالن فرماندهی منطقه / ناحیه - اتاق مدیریت ستاد و محل نصب و نگهداری دستگاه های شتاب نگار می باشد
- قسمت پشتیبانی: شامل انبارهای تخصصی جهت سازمان های مستقر در پایگاه و انبار اصلی پایگاه جهت تحهیز برای مواقع ضروری و مواجه شدن با بحران های احتمالی می باشد
- فضاهاي پيراموني شامل محوطه سازی و حصارکشی، نگهبانی، اتاق دیزل ژنراتور ، برق اضطراری، مخزن دفنی سوخت و در صورت امکان پد هلی کوپتر پیش بینی شده است.
ويژگي‌هاي ساختماني و تأسيسات پايگاه
عليرغم تفاوت‌هاي قابل انتظار در ابعاد زمين، موقعيت و دسترسي، ساختمان پايگاهها داراي نقشه واحد مي‌باشند. سازه اين پايگاهها از دو قسمت تشكيل شده است.
- سازه اصلي كه به صورت قاب فلزي سبك (سوله) در نظر گرفته شده است؛
- سازه داخلي كه ساختماني یک طبقه با اسكلت فولادی و سقف کامپوزیت می باشد؛
همچنين پيش بيني مخزن آب اضطراري (حداقل 17000 لیتر)، ژنراتور برق اضطراري (KVA120) مخزن سوخت اضطراری ( 15000 لیتر) نیز باعث می گردد كه در صورت قطع شريان‌هاي حياتي پس از حادثه، كارایي آنها حفظ شود.
كاركردهاي پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران
پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران بمنظور اجرايي نمودن برنامه ها و سياستهاي ابلاغي از سوي سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران و در راستاي ساماندهي و ايجاد هماهنگي بين عناصر و عوامل ذي مدخل در امر مديريت بحران در زمينه ها و مقاصد ذيل مورد بهره برداري قرار مي گيرند.
- كاركرد پايگاهها در شرايط عادي
- ميعادگاه (محل حضور) اعضاي ستاد مديريت بحران منطقه / ناحيه.
- محل برگزاري جلسات و نشست هاي عمومي وتخصصي ستادهاي مديريت بحران منطقه، نواحي و محلات.
- محل ذخيره و بهنگام سازي بانك اطلاعاتي (شامل اطلاعات مكانيزه و به روز از ساختمانها، تاسيسات، پل- ها، معابر، مراكز گاز، برق، آب، مخابرات و كليه مراكز صنعتي، شيميايي و غير شيميايي خطرناك ...)
- محل استقرار واحدهاي امدادرسان دستگاه هاي عضو كه متناسب با نوع نياز هر پايگاه توسط ستاد مديريت بحران منطقه پیشنهاد و در صورت تصویب سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران پس از انعقاد توافق نامه با سازمان های تخصصی ذیربط برای مدتی معین مطابق شرح وظایف مربوطه مستقر می شوند.
- محل ذخیره سازی اقلام ضروری شهروندان (اقلام دارویی، تجهیزات پزشکی، مواد غذایی و...) و همچنین دپوی تجهیزات ویژه جستجو، امداد و نجات.
- محل استقرار كارشناسان جهت شناسایی امکانات بالفعل و بالقوه و هدایت توانمندیهای محلی و نيروهاي مردمي در چرخه مدیریت بحران.
- محل استقرار كارشناسان جهت شناسایی و تهيه شناسنامه مكانها و عوامل بحران زا و بحران زدا و انعقاد تفاهم نامه بمنظور کاهش میزان اثرات و تقویت نقاط قوت.
- محل اجراي برنامه ها جهت افزايش آگاهي هاي عمومي، ارتقاي آمادگي و گسترش فرهنگ ايمني و دانش مديريت بحران.
- محل جلب مشاركت و همكاريهاي مردمي و نيروهاي امدادي داوطلب از طريق آموزش عمومي، ايجاد آمادگي، هدايت كمك هاي مردمي به نحو مطلوب و توزيع آنها بين آسيب ديدگان.
- محل استقرار نماینده سازمان های بین المللی.
- محل داير نمودن مركز پيام و برقراي ارتباطات راديويي مورد نياز سازمانهاي عضو ستادهاي مديريت بحران منطقه و ناحيه.
- محل اجراي انواع مانورها مانند مانورهاي آمادگي و پدافند غیرعامل مرتبط با بحران در سطح مناطق، نواحي و محلات.
- محل نصب و نمایش تصاویر و فیلم های هشدار دهنده وتبليغ پيام‌هاي آموزشي مربوط به بحران.
- محل شناسایی، جذب، سازماندهی، آموزش و پايدارسازي افراد واجد شرایط داوطلب واکنش اضطراری و همچنين تشکیل گروه هاي مديريت بحران اماکن.
- محل نصب تجهيزات شتابنگاري ويژه سيستم ارزيابي خسارت و ساير تجهيزات فني مرتبط.
- كاركرد پايگاه ها در شرايط بحران
در راستاي سرعت بخشي به انجام اقدامات لازم به دنبال وقوع بحران، جهت ارزيابي و برآورد سريع خسارت، اجراي عمليات جستجو و نجات ، امداد رساني به آسيب ديدگان، جلوگيري از گسترش خسارات و تقليل تلفات انساني و اقتصادي، كاركردهاي ذيل پيش بيني گرديده است:
- محل استقرار اعضاي سامانه فرماندهي حادثه ستاد مديريت بحران منطقه / ناحيه .
- محل هدايت وكنترل عمليات مقابله .
- محل استقرار نمایندگان گروههاي جستجو، نجات، امداد و پاكسازي معابر جهت ارائه سريع و بهينة خدمات اضطراري.
- محل استقرار تيم‌هاي استانهاي معين شهر تهران ( پایگاه های استان های معین)
- وعده‌گاه حضور نيروهاي امدادي داخلي و خارجي.
- محل سازماندهي، هماهنگي، پشتيباني و هدايت تيم هاي عملياتي نجات منطقه، ناحيه، تشكل هاي مردمي، نهادهاي غير دولتي و نيروهاي امدادي داوطلب و سازمان هاي تخصصي عضو منطقه، در راستاي اجراي عمليات جستجو، نجات، امداد، اسكان اضطراري و پاكسازي معابر.
- محل هماهنگي و تعيين سازمان هاي مورد نياز جهت مشاركت در عمليات مقابله و تشخيص اولويت ورود آنها به صحنه.
- محل تجهيز گروه هاي داوطلب مردمي (دوام، اماكن و....) و تيم هاي ويژه جستجو، امداد و نجات.
- محل استقرا تيم هاي شناسایی نیازهای آسیب دیدگان بر اساس نوع حادثه، توزيع مواد غذايي و امدادي، ارائه خدمات درماني- بهداشتي و...
- محل سازماندهی و هدايت كمكهای مردمی، مديريت برتوزیع اقلام امدادی و مایحتاج عمومی.
- محل انتقال امن شهروندان به محل هاي اسكان اضطراري و موقت خانواده ها در بحران ها.
- محلي است جهت اطلاع رساني مناسب به منظور ايجاد ارتباط ميان سازماني و اطلاع رساني به عموم مردم و همچنين شناسايي و مديريت افراد گمشده و اموات.
- محل ذخيره سازي اجناس اهدائي.
- محل رسيدگي به گروههاي آسيب پذير از جمله رسيدگي به وضعيت بانوان در معرض خطر.
- محل استراحتگاه امدادگران .
و همچنین ساير فعاليتها، براساس سياستها و تدابير ابلاغي از سوی ستاد مديريت بحران شهر تهران در شرايط اضطراري تعیین و ابلاغ می گردد.
اقدامات انجام شده تا کنون
تاکنون 101 پایگاه در سطح شهر تهران احداث و در حال بهره برداری بوده و 12 پایگاه نیز در حال احداث می باشد(جدول پیوست)
برنامه های آینده
مطابق برنامه‌ريزي به عمل آمده احداث پايگاهها به گونهای انجام خواهد شد كه در هر يک از نواحی شهرداری تهران، يک پايگاه احداث شود. به همین منظور و در راستای اجرای بند ب ماده شصت و سوم (63) مصوبه «برنامه پنج ساله دوم شهرداري تهران» با موضوع «توسعه و تجهيز پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران متناسب با تراكم جمعيت و توزيع و پراكنش منطقي آن در سطح شهر به نحوی که هر ناحیه حداقل یک پایگاه پشتیبانی، هر منطقه یک پایگاه ویژه و شهر چهار پایگاه معین مجهز و آماده به کار داشته باشد. بطوریکه مجموع این پایگاه ها از 101 پایگاه ابتدای برنامه به 150 پایگاه در انتهای برنامه برسد» ساخت پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران مجدداٌ در دستور کار قرار گرفته است.
پيوست 2
نقشه‌هاي معماري و محل فضاهاي تخصيصي در پايگاه
شرح فضا
- ورودي اصلی ساختمان(1)
- پيش ورودي(2)
- هال تقسيم(3)
- انبار تجهیزات امداد نجات(4)
- اطلاعات(5)
- رختكن(6)
- دوش(7)
- فضاي ارتباطي(8)
- سرويس بهداشتي(9)
- موتورخانه و ژنراتور(10)
- ورودي اداری(11)
- پيش ورودي سرويس بهداشتي(12)
- تي شور(13)
- پله ارتباطي به طبقه اول(14)
- درب انبار تجهیزات امداد و نجات(15)
- اتاق تجهیزات شتاب نگاری(16)
- راهرو اداري(17)
- دفتر اداری(18)
- دفتر اداری(19)
- دفتر اداری(20)
- دفتر اداری(21)
- انبار اداری - تخصصی(22)
- انبار اداری - تخصصی(23)
- انبار اداری - تخصصی(24)
- آبدارخانه(25)
- سرويس بهداشتي اداري(26)
- هال تقسيم(27)
- اتاق تأسيسات – نمازخانه - خدمات(28)
- اتاق مديريت(29)
- اتاق های اداری(30)
- هال تجمع(31)
- سالن فرماندهی(32)
- محل كندانسور(33)