مشخصات
قبل از وقوع زمینلرزه ۶٫۶ ریشتری سه پیشلرزه خفیف روی داد که دو لرزش حوالی ساعت ۲۲:۰۰ و ۲۲:۳۰ شب قبل و سومی ۴۵ دقیقه قبل از زلزله اصلی احساس شد. اما شدت زلزله، عمق کم، ساعت وقوع، طولانی بودن مدت زمین لرزه و نزدیکی کانون زلزله به شهر (فاصله رومرکز زمین لرزه تا شهر بم حدود چهار کیلومتر بود) موجب خسارات فراوان گردید. فاجعه این زمینلرزه در سده گذشته ایران بیمانند بود از این واقعه به عنوان مرگبارترین زلزله تاریخ ایران یاد میشود. در آن زمان مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران محل رخداد زمینلرزه را حدود ۱۵۰ کیلومتر دورتر از کانون زلزله اعلام کرد بهطوری که تا بعد از ظهر آنروز اطلاع دقیقی از بیشترین مناطق آسیب دیده در دست نبود.
تلفات
قبل از این حادثه شهر بم ۹۹٬۰۰۰ جمعیت داشت که در جریان زمینلرزه فقط یک سوم از آنان زنده ماندند ولی طبق آمار رسمی این زمینلرزه ۲۶٬۲۷۱ کشته، ۳۰ هزار مجروح و بیش از ده هزار نفر بیخانمان به جای گذاشت. این درحالی است که تعداد واقعی قربانیان به مراتب بیش از میزان اعلام شده بود.[۳] یازدهم دیماه همان سال، اسماعیلی، رئیس شورای شهر بم گفته بود با توجه به اینکه در برخی مناطق بم ۱۰۰ درصد منازل بر اثر زلزله تخریب شدهاند، تعداد تلفات بیش از ۵۰ هزار نفر است. به گفته وی در روزهای اول هر کس به فکر تدفین عزیزان خود بود و بوسیله لودر گودالهایی ایجاد میشد و اجساد بهطور دسته جمعی به خاک سپرده میشدند و کسی در آمارگیری دخالت نداشتهاست. در حالیکه شش روز از این زلزله میگذشت، رئیس شورای شهر بم در پاسخ به این سؤال که چند درصد از شهر خاکبرداری شدهاست، گفته بود هر کسی آشنایی داشته، محل دفن آشناهای خود را نشان دادهاست، ولی آنهایی که کسی را نداشتهاند و از شهرهای دیگر برای مشخص شدن وضعیت آنان به بم نیامدهاند، هنوز زیر آوارها هستند.
خسارات
در اثر این زمینلرزه ۱۰۰ درصد از سازههای شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین و قدیمیترین سازه گلی جهان بود، به کلی ویران شد.
وقایع پیش از رخداد زمین لرزه
اولین پیش لرزههای این زلزله بزرگ از خرداد ماه ۸۲ آغاز شد، سپس در مرداد ماه دو زمین لرزه نسبتا شدید با بزرگای ۵ ریشتر در منطقه روی داد. همچنین از مدتها قبل بوی نامطبوعی به مشام و صداهایی از چاههای منطقه به گوش میرسید، آب چاهها و قناتها گرمتر شده بود، برخی از چاهها پر آبتر و برخی کم آبتر شده بود، همه اینها نشانههایی بر فعالیتهای غیر عادی زمین بود.
علت تلفات بالا
افزون بر علتهای ذکر شده، ساختمانهای شهر بم از استحکام کافی برخوردار نبودند و این خود سبب شد که بسیاری از کارشناسان دلیل افزایش تلفات این زمینلرزه را عامل انسانی بدانند.
زمینلرزههای مشابه
بسیاری از کارشناسان زمینلرزه ۱۹۷۱ سانفرناندو را مشابه زمینلرزه بم میدانند؛ چراکه از لحاظ بزرگی، دوام و ژرفای کانونی کاملاً مشابه هم هستند. در این زمین لرزه تنها ۶۵ نفر کشته شدند. زمینلرزه سان فرناندو راس ساعت ۶:۰۰:۴۱ صبح به وقت محلی رخ داد.
وقایع پیش از رخداد زمین لرزه
اولین پیشلرزههای این زلزله بزرگ از خرداد ماه ۸۲ آغاز گردید. سپس در مرداد ماه دو زمینلرزه نسبتاً شدید با بزرگای ۵ ریشتر در منطقه روی داد. همچنین، از مدتها قبل بوی نامطبوعی به مشام و صداهایی از چاههای منطقه به گوش میرسید؛ آب چاهها و قناتها گرمتر شده بود؛ برخی از چاهها پرآبتر و برخی کمآبتر شده بود و همه اینها نشانههایی بر فعالیتهای غیرعادی زمین بود.
در دهمین سالگرد وقوع زلزله، روحالله کیان، رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، در خصوص بازسازی مناطق زلزلهزده اعلام کرد ۹۵ هزار واحد مسکونی در این مدت برای آسیبدیدگان ساخته شدهاست.
زلزله بم؛ بازخوانی ناگفته ها و هشدارها
۵ دی ۱۳۸۲ ساعت ۵:۲۶ بامداد زلزله ای با بزرگی ۶/۶ ریشتر به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند.
شهر بم از روزها قبل از زلزله سال ۱۳۸۲ بارها لرزیده بود، مردم شهر بعدها میگفتند آب قناتها گرم شده بود، برخی چاهها کم آب و برخی پر آبشده بودند، از زمین صداهایی به گوش میرسید زمینلرزههای خفیف زمین را زیر پای مردم میلرزاند اما مردم شهر و مسئولین هیچگاه این شواهد را جدی نگرفتند.
بم کجاست؟
شهر بم یکی از شهرهای کرمان و مرکز شهرستان بم است که در جنوب شرقی ایران قرار دارد؛ بم به گواه تاریخ و اسناد بهجای ماندهای همچون شاهنامه درگذشته بانام کجاران شناخته میشد. بم پایتخت گردشگری جنوب شرق ایران است و در فاصله ۱۹۵ کیلومتری جنوب شرقی کرمان قرار دارد. بر اساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن که در سال ۱۳۹۵ انجام شد، جمعیت بم سال ها پس از حادثه بزرگ «زلزله» عددی برابر با ۱۲۷.۳۹۶ نفر است.
بم از شمال و غرب به کرمان، از جنوب غرب به جیرفت، از جنوب شرق به عنبرآباد و از شرق به محمدآباد محدود میشود.
اخطار زلزله در بم چگونه بود؟
نخستین پیشلرزه در بم، حدود خردادماه ۸۲ رخ میدهد. در پی آن لرزههای متعدد دیگری میآید
ماجرای بوی بد شهر قبل از زلزله
دکتر علی بیتاللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پی انتشار بوی نامطبوع در پایتخت در مصاحبه با خبرگزاری تابناک که مورخ ۱۸ دی ۱۳۹۷ صورت گرفته، گفته است: «در چند زلزله مثل مکزیک، چین و حتی بم از چاهها قبل از زلزله صدا میآمده است. معاون فرماندار بم در همان دوران این را روایت کرده بود. برای رخداد یک پدیده باید دلایل و گزینههای مختلفی داشته باشید. از چند خانم خانهدار شنیدم که میگفتند از چاه ظرفشویی بو میآمد.»
مدتی پیش از زلزله اصلی نیز مردم بم همراه با پیشلرزهها، صداهای عجیبوغریبی از درون زمین میشنوند. برخی از مردم بم به مسئولان شهر، نگرانیهای خود را ابراز میدارند. نوشتهاند برخی از اهالی و مسئولان محلی نیز یک ماه قبل از زلزله اصلی مستقیماً با یکی از مراکز علمی زلزله در تهران تماس میگیرند، بااینحال، اکثریت بومیان بم احتمال وقوع حادثه را چندان باور نمیدارند: اول آنکه ارگ را میبینند که بیش از دو هزار سال بر جای استوار ایستاده است، دو آنکه تصور میکنند قناتهای شهر، هرگونه فشار مزاحم درون زمینی را خالی میکند، سه این تصور عمومی بوده که پیشلرزهها و سروصداها، فعلوانفعالاتی نظامی هستند و مردم بم اساساً زلزلهای را درگذشته به یاد ندارند.
گسل نایبند
شهر بم در استان کرمان دقیقا روی گسلی به نام «نایبند» قرار دارد، در سال ۱۳۷۸ چند نفر از کارشناسان زلزله نیز امکان وقوع زلزلهای سهمگین را در بم پیشبینی کرده و هشدارهای لازم را داده بودند، طبق گزارش واحد مرکزی خبر در یک مرداد ۱۳۸۲ دو زمینلرزه باقدرت بیش از پنج ریشتر در حوالی بم رخ داد که خساراتی در برداشت.
شب قبل از زلزله بم
همه چیز به شب قبل از زلزله ختم می شود. پیشلرزههای آخر در بم در حدود ساعتهای ۲۲:۰۰ و ۲۲:۳۰ شب قبل از زلزله اصلی و همچنین ساعت ۴:۴۰ بامداد یعنی حدود ۴۵ دقیقه قبل از رخداد لرزه اصلی باقدرت کم آخرین هشدارها را میدهند ولی عده بسیار کمی از مردم این هشدارها را جدی میگیرند و به بیرون خانههای خود میروند. سرمای هوا حدود منفی ۹ درجه است و البته خواب بودن افراد نیز تأثیرگذار بوده است.
زلزله بم چه تاریخی روی داد؟
ساعت ۵:۲۶ دقیقه بامداد جمعه ۵ دیماه ۱۳۸۲ زمینلرزهای بهشدت ۶/۶ ریشتر و به مدت دوازده ثانیه درست در کنار شهر بم و روی گسل بم رخ داد.
با وجود آنکه بعضی از مردم به خاطر چند پیشلرزه که شب قبل رخداده بود بیدار مانده بودند، ولی حدود یکسوم از جمعیت شهر بم در این رخداد کشته شدند (حدود ۳۰ هزار نفر) و به همین تعداد هم آسیبهای مختلف فیزیکی و روانی دیدند.
تعداد واقعی قربانیان زلزله بم چقدر بود؟
قربانیان این زمینلرزه در آمارهای مختلف، بین ۳۰،۰۰۰ تا بیش از ۵۰،۰۰۰ نفر بیانشدهاند. (در آمار رسمی، ۳۰،۰۰۰ کشته و ۴۰،۰۰۰ هزار مجروح و بیش از دهها هزار نفر بیخانمان) همچنین در این زمینلرزه ۷۰ درصد از سازههای شهر بم بهکلی تخریب شد و ارگ تاریخی بم ویران شد.
ازآنجاییکه در روزهای اولیه همه تنها به فکر تدفین آشنایان خود بودند، آمار درستی از تلفات گرفته نشده است.
به اعتقاد محققان، کانون زلزله بم در نزدیکی تمرکز جمعیتی قرار داشته و ازآنجاکه این زمینلرزه در بامداد رخ داد و سازههای شهر بم ایمن نبودند فاجعه این زمینلرزه در سده گذشته ایران بیمانند بوده است.
کمک رسانی به زلزله زدگان بم
به سبب ضعف شبکه لرزهنگاری و همچنین قطع ارتباط مخابراتی و کشته شدن بسیاری از مسئولان شهر، خبر حادثه و بهتبع آن خبر فاجعه با تأخیر به مدیران و نهادهای مسئول میرسد. بیسیمها با قطع برق و یا تخریب دکلها از کار افتادند، نخستین امدادگران خود مردم محل هستند که با دست تقریباً خالی به مقابله برمیخیزند. اولین نیروی امدادگر رسمی از کرمان پس از گذشت حدود چهار ساعت از حادثه، به بم وارد میشود. نخستین جلسه ستاد حوادث غیرمترقبه کشور، حدود ۱۰ ساعت پس از حادثه تشکیل میشود. رئیس جمعیت هلالاحمر عصر حادثه در منطقه حضور مییابد. در آن زمان موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران محل رخداد زمینلرزه را حدود ۱۵۰ کیلومتر دورتر از کانون زلزله اعلام کرد بهطوریکه تا بعدازظهر آن روز اطلاع دقیقی از بیشترین مناطق آسیبدیده در دست نبود، اطلاع پیدا کردن از مرکز دقیق و میزان خسارات توسط نخستین افرادی صورت گرفت که توانسته بودند خود را به شهرهای اطراف بهخصوص کرمان برسانند. در ساعات ابتدایی نیازهای فوری تنها بیل بود و کلنگ، مردم از هر جا خود را به بم رساندند و سعی داشتند زندهها را پیدا کنند، در ابتدا زخمیها را به مراکز درمانی که البته تخریبشده بودند و فرودگاه بم میرساندند. در مرحله بعد همگی سعی داشتند کشتههای خود را از زیرخاک خارج و جمعآوری و دفن کنند در اکثر میدانها و چهارراهها مملو بود از کامیونهایی که کفن توزیع میکردند. به دلیل تعداد بالای تلفات و خانوادههایی که همگی باهم درگذشته بودند امکان شناسایی بسیاری از جنازهها نبود وعدهای در گورهای دستهجمعی دفن شدند.
در مرحله بعد بازماندگان تنها به دنبال سرپناه، گرم نگاهداشتن و خوراک و پوشاک بودند.
باوجود تلاشهای فراوان بهعملآمده توسط مسئولان و امدادگران و نجات تعداد قابلتوجهی از حادثه دیدگان، بنا بر اذعان بسیاری از مسئولان کشور و حاضران درصحنه عدم آمادگی، ضعف هماهنگی بین سازمانهای امداد و نیروهای اعزامی و فقدان رهبری واحد عملیات امداد و نجات موجب از دست رفتن ساعات طلایی امداد و نجات میشود.
کمک کشورهای خارجی به زلزله زدگان بم
در پی زلزله بم ۶۰ کشور به ایران پیشنهاد کمک دادند و ۴۴ کشور ۱۸۰۰ نفر نیروهای خود را در قالب ۹۵ تیم عملیاتی برای کمک به عملیات امداد به ایران ارسال کردند و ازجمله آنها آمریکا بود که بعد از ۲۰ سال با هواپیمای نظامی خود به یاری زلزلهزدگان شتافت.
دولت لهستان یک فروند هواپیمای حامل یک تیم امدادرسانی به همراه چند خبرنگار، تجهیزات و سگ زنده یاب به کرمان اعزام کرد، دولت ژاپن یک تیم پنج نفره پزشکی به همراه اقلامی به ارزش ۲۳۰ هزار دلار جهت کمک به زلزلهزدگان بم ارسال نمود. دو فروند هواپیمای ۱۳۰ پاکستانی هرکدام حامل ۱۲ تن اقلام موردنیاز زلزلهزدگان وارد کرمان شدند، مؤسسات خیریه و مردم کراچی حدود ۱۲۰ هزار دلار کمک نقدی خود را در اختیار سرکنسولگری کشورمان در کراچی گذاشتند و یک تیم پزشکی ۶ نفره به همراه مقداری دارو و کمکهای اولیه از طریق مرز زمینی عازم ایران شد.
دولت استرالیا چند فروند هواپیمای ۱۳۰ را به کرمان اعزام کرد.
صلیب سرخ و یک سازمان غیردولتی نیوزیلند هرکدام ۵۰ هزار دلار به امر کمکرسانی به زلزلهزدگان اختصاص دادند.
دولت پرتقال یک گروه ۳۷ نفره آتشنشانی و نجات را توسط یک فروند هواپیمای ۱۳۰ به کرمان اعزام نمود.
دو گروه از امدادگران مکزیکی جهت کمک به زلزلهزدگان عازم ایران شدند.
چهار هواپیما حاصل کمکهای امدادی دولت ایتالیا شامل دارو، غذا، چادر و سایر کالاهای امدادی به ایران اعزام شد.
فرانسه چندین گروه امدادگر و پزشک عازم ایران کرد. چین، یونان، آلمان، مصر، ارمنستان، مجارستان نیز از دیگر کشورهایی بودند که کمکرسانی انجام دادند.
کمکهای مالی جهانی نیز در اختیار ایران قرار گرفت که بانک جهانی در رأس آن قرار داشت؛ این سازمان حدود ۳۰۰ میلیون وام برای بازسازی بم در اختیار ایران قرارداد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) مبلغ ۱۴۵ هزار دلار را جهت فعالیتهای این سازمان در شهر بم تخصیص داد.
جمعیت هلالاحمر ایران درمجموع برای کمک به زلزلهزدههای بم، بیش از ۱۶ هزار امدادگر در قالب ۹۵ تیم امدادی عملیاتی و ۵۰ تیم درمانی شامل ۲۴۱۰ پزشک و پرستار اعزام کرد.
یکی از مواردی که برای نخستین بار در زلزله بم رخ داد صدور مجوز ورود به آسمان ایران از هر کشور و هرجایی برای کمک به آسیبدیدگان بو د، برای اولین بار در تاریخ حوادث جهان فدراسیون بینالمللی صلیب سرخ و هلالاحمر و بخش بشردوستانه سازمان ملل استمداد مشترک بینالمللی انجام دادند و یک مرکز هماهنگی مشترک در منطقه و با همکاری اداره کل بینالمللی جمعیت هلالاحمر ایران تشکیل دادند.
خبرهایی مبنی بر رسیدن تیمهای امدادی خارجی پیش از حضور نیروهای امدادی ایران وجود داشت که مسئولان ایرانی آن را تکذیب کردند و اعلام کردند تا بیستوچهار ساعت اول هیچ نیروی خارجی وارد بم نشد.
در میان جانباختهها، یک شخصیت هنری مشهور نیز حضور داشت؛ ایرج بسطامی، خواننده محبوب ایران که در بخشی از آهنگ گل پونههای او آمده است: «من ماندهام تنهای تنها… میان سیل غمها… »
فدراسیون فوتبال آلمان در حرکتی انسان دوستانه مسابقه ای بین تیم ملی ایران و آلمان تدارک دید و در خلال برگزاری مسابقه در استادیوم آزادی تهران ، مبلغ چهارصد هزار یورو برای بازسازی بم به مردم این شهر اهدا کرد.
زلزله بم؛ فاجعه مکرر:
( بخشی از یک مقاله به قلم دکتر مهدی زارع، زلزلهشناس)
در ساعت ۵:۲۶ دقیقه بامداد جمعه ۵ دی ماه ۱۳۸۲در بم زلزلهای بعد از چند پیشلرزه که شب قبل و ساعتی قبل از لرزه اصلی حس شده بود، درست در کنار شهر بم و روی گسل بم رخ داد. با وجودی که بعضی از مردم از شب قبل کمابیش بهخاطر چند پیش لرزه بیدار مانده بودند، ولی عملا حدود یک سوم از جمعیت شهر بم در این رخداد کشته شدند (حدود ۳۰ هزار نفر) و به همین تعداد هم آسیبهای مختلف فیزیکی و روانی دیدند. بسیاری از دانشجویان که در خوابگاههای دانشجویی بم بودند نیز کشته شدند. نه آگاهی از قبل از رخداد زمین لرزه مهم در ساعت ۵:۲۶ بامداد وجود داشت و نه دستورالعمل تخلیه برای مکانهای جمعی (مانند خوابگاهها).
هنگامی که مثلا چند لرزه کوچک رخ میدهد و احتمال رخداد زمین لرزهای مهم ممکن است وجود داشته باشد، اگر دستورالعملی از قبل برای تخلیه مکانهای جمعی باشد، میتوان ریسک فجایعی مانند بم را تا حدی کم کرد، ولی واقعیت آن است که مسوولان محلی هم با نبود چنین دستورالعمل و شرح وظایفی و با عدم اطلاع از آنچه باید و میتوانند انجام دهند، عملا کاری نمیتوانستند و نتوانستند انجام دهند. تنها دستگاه لرزهنگاری که در محل وجود داشت دستگاه شتابنگاری بود که بهصورت خط خاموش (off-line) کار میکرد بنابراین هیچ امکان هشدار پیشهنگام هم وجود نداشت و همچنان نیز در چنان شرایطی در سالروز زلزله بم هنوز امکان هشدار پیش هنگام زلزله در ایران وجود ندارد. توجه کنید که منظورم هشدار پیشهنگام است و نه پیشبینی زلزله.
از سوی دیگر بسیاری از ساختمانها از قدیمی و حتی نوساز (متاسفانه) در بم فرسوده و در مقابل زمین لرزه بسیار آسیبپذیر بودند. بنابراین با آن وضعیت که همچنان تا حد زیادی در بسیاری از شهرهای دیگر کشور برقرار است فاجعهای مانند زلزله بم ۱۳۸۲ در صورتی که زمین لرزهای شدید (با بزرگای بیش از۶، که در زلزله بم بزرگا ۵/ ۶ بود)با عمق کم (که در زلزله بم ۵/ ۸ کیلومتر بود)و در نزدیک شهر یا هر منطقه مسکونی رخ دهد (که در زلزله بم کانون در زیر بخش جنوب شهر قرار گرفته بود)، متاسفانه همان فاجعه تکرار میشود. آسیبپذیری جمعیت ما اینقدر بالاست که تابآوری ما پایین است و بهسازی لرزهای در کشور تکمیل نشده و همچنین زیرساخت برای هشدار پیشهنگام زلزله و سوانح طبیعی در کشور نداریم، همان میزان آسیب و حتی بدتر از آن، قابل انتظار است.
برآوردهای انجام شده حاکی از آن است که زمینلرزه ویرانگر شهر بم در بخشهای مختلف تولیدی و اقتصادی حدود ۱۸۰ میلیون دلار (بیش از ۶۴۵ میلیارد تومان با قیمت برابری ارز در پاییر ۱۳۹۴) خسارت غیرمستقیم به همراه داشته است. این درحالی است که این زلزله با خسارتهای جدی انسانی و تبعات روانی و اجتماعی فراوانی همراه بود. تعداد زیادی از هموطنان برای کمک به آسیبدیدگان این زمینلرزه به شهر بم شتافتند و گروههای مختلفی برای همیاری با بازماندگان این زمینلرزه تا ماهها و حتی سالها ارتباط خود را با این شهر آسیب دیده قطع نکردند. در پایان شهریور ۱۳۸۶ خبری مبنی بر پایان بازسازی بم اعلام شد؛ اما واقعیت این است که ارزیابیهایی که در دهمین سالروز زلزله بم در این شهر انجام شده نشان داد که بازسازی فیزیکی این شهر فقط ۸۰ درصد پیشرفت داشته است و مهمتر اینکه پیشرفت بازسازی روانی و اجتماعی در این شهر حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد برآورد شد. متاسفانه در روند بازسازی شهرها بعد از وقوع زمینلرزه صرفا به بازسازی فیزیکی، یعنی احداث ساختمانها توجه میشود و معماری بومی شهرها و مسائل فرهنگی مردم هر منطقه در روند بازسازی شهرها کمتر مورد توجه قرار میگیرد. بازسازی روانی، اجتماعی و فرهنگی از جمله مسائلی است که در کشور ما اولویت بالایی ندارد. واقعیت تلختر آن است که بازسازیها در شهرهای زلزلهزده، بهویژه زمین لرزه بم، اکثرا بدون توجه به منظر طبیعی و محیطزیست شهر و با تخریب باغها و درختان شهر بم و آسیب به چهره بم «بهعنوان یک باغ شهر» انجام شده است.
زمینلرزه بم نمادی از آسیبپذیری کشور ما در برابر وقوع زلزله است. هنگامی که کانون زمینلرزه در بدترین سناریوی ممکن درست در منطقه شهری واقع میشود، مواجه شدن با فاجعهای مانند زلزله بم اجتنابناپذیر است. حالت خوشبینانه زمینلرزهای مانند زلزله بم، وقوع این زلزله در منطقهای خالی از سکنه است. زمینلرزه ۲۹ آذر ۱۳۸۹ در محمدآباد ریگان در فاصله حدود ۸۰ کیلومتری جنوبشرقی بم در منطقهای خالی از سکنه با همان بزرگای زلزله بود و در همان حدود ژرفا فقط ۴ نفر کشته برجا گذاشت که از چادرنشینان ساکن این منطقه بودند. گرچه این اتفاق از سوی بعضی افراد به ساختوساز مناسب و مقاومسازی نسبت داده شد. این درحالی است که تلفات کم زلزلهای مشابه زلزله بم در همان محدوده جغرافیایی صرفا به خالی از سکنه بودن منطقه وقوع زلزله مربوط بود. اینکه مقاومسازی و بازسازی در چه حد و با چه کیفیت و هزینهای در سالهای بعد از زلزله بم در کشور انجام شده، موضوعی است که به ارزیابی مستقل و بیطرفانه علمی نیاز دارد.
در نخستین سالروز زلزله بم زمینلرزه و سونامی بزرگ اندونزی و جنوب اقیانوس هند رخ داد. این حادثه به کشته شدن ۳۰۰ هزار نفر منتهی شد و به همین دلیل بهعنوان بزرگترین فاجعه انسانی در نوع خود در ۱۵ کشور جنوبشرقی آسیا معرفی شد. مروری بر آمار اعلام شده از سوی سازمان ملل متحد از سوانح طبیعی در ۱۵ سال اخیر نشان میدهد از حدود یکمیلیون کشته و ۵/ ۲ تریلیون دلار خسارتهای اقتصادی سوانح طبیعی از سال ۲۰۰۰ میلادی به بعد، ۹۰ درصد تلفات انسانی و ۶۰ درصد خسارتهای مالی به کشورهای درحال توسعه مانند کشور ما مربوط بوده است. زمینلرزه بم پرتلفاتترین زلزله قرن اخیر در کشور ما بوده است و تکرار فاجعهای مشابه در مناطق پرجمعیت و لرزهخیز کشور ممکن است، بنابراین باید هر لحظه برای اتفاقی مشابه زمینلرزهای که شهر بم ۱۲ سال پیش تجربه کرد، آماده باشیم.
در ۲۰ مهرماه ۱۳۷۸ در استانداری کرمان یک سخنرانی در مورد خطر زلزله در استان کرمان داشتم و آنجا درمورد خطر زلزلههای بعدی در استان کرمان صحبت کردم و از جمله بیان کردم که شهر بم در کنار گسل فعال بم قرار گرفته و گسل بم مدتهای طولانی است که زمین لرزه مهمی نداشته است و در صورت رخداد زمین لرزه، حادثهای مانند زلزله ۱۳۵۷ طبس در بم قابل انتظار است. این مساله همان موقع در سال ۱۳۷۸ در خبرگزاری جمهوری اسلامی منعکس شد و در روز زلزله۱۳۸۲بم هم مجددا بهصورت خبر از آرشیو خبرهای ۴ سال قبل از آن یافت شد و مجددا مخابره شد. به هر حال محل خطرناکی مانند بم را میتوانستیم از قبل تشخیص دهیم و تشخیص هم دادیم و اعلام هم کردیم، ولی زمان رخداد را نمیتوانستیم بیان کنیم. ولی تاکید بر خطر در بم و نحوه و ابعاد حادثه قابل رخداد را من ۴ سال قبلتر بیان کرده بودم.
چنین زمینلرزههایی در تمام شهرهایی که در کنار گسلهای فعال ایران هستند، ممکن است رخ دهند. مساله آنجا است که شهرهای پرجمعیتتر ما مانند تهران، مشهد، کرج و تبریز که در کنار گسلهای فعال واقعند آسیبپذیری بیشتری دارند و توجه ملی باید به آنها شود، چراکه با فرض خطر و اندازه یکسان زمینلرزه قابلانتظار، هرچه جمعیت بیشتری در آن شهرها ساکن باشند، ریسک زمینلرزه در آنها بالاتر است.