آتش‌نشانی یا اطفا حریق مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با آتش بوسیله خاموش کردن، کنترل و یا هدایت آتش‌های ناخواسته انجام می‌گیرد. اهداف آتش‌نشانی حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و حفاظت از محیط زیست است.

 آتش نشانها اغلب افرادی از جان گذشته و داوطلب و علاقه مند به نجات جان انسانها هستند که در زمان جنگیدن با آتش یا سایر اقدامات نجات بخش ممکن است خود دچار حادثه شده و حتی جان خود را در این راه از دست بدهند ویا در اثر تماس با دود و حرارت وگازها و مواد شیمیایی  مختلف دچار انواع بیماریها شده و سلامتی خود را به خطر اندازند.

در روز 7 مهر 1359 وقتی که دشمن بعثی به پالایشگاه آبادان حمله هوایی کرد، آتش نشانان منطقه و شهر های اطراف برای مهار آتش به پالایشگاه رفتند که در حین عملیات خاموش کردن آتش، مجدداً هواپیماهای دشمن اقدام به بمباران پالایشگاه می کنند که منجر به شهادت تعداد زیادی از آتش نشانان می شود.

مخاطرات رایج در حرفه آتش نشانی

۱- حوادث و سوانح: رایج ترین حوادثی که  جان آتش نشانها را تهدید میکنند عبارتند از :مواجهه و استنشاق هوای بسیار داغ- سقوط از ارتفاع –خفگی بدلیل قطع ارتباط با منبع هوای سالم در هنگام اطفای حریق –آسیبهای شدید جسمی در اثر انفجار –انواع جراحات در اثر بریدگی –سوختگی و ...

۲- خطرات فیزیکی: همانطور که میدانیم در بسیاری مشاغل خطرات فیزیکی تا حدودی با استفاده از لوازم حفاظت فردی یا سایر تجهیزات قابل کنترل هستند اما در حرفه آتش نشانی بدلیل ماهیت شغل و شرایط کاری خیلی از این خطرات به سختی قابل کنترل هستند و گاه اصلا امکان کاهش انها وجود ندارد  مثل گرمای شدید در زمان آتش سوزی - سرمای شدید یا شرایط خاص آب و هوائی نظیر طوفانها –سیل یا زلزله

۳- خطرات شیمیایی: آتش نشانان درهنگام عملیات نجات ممکن است با انواع مواد سمی و شیمیایی خطرناک مواجه شوند که به اشکال مختلف زیر  بر سلامتی آنها تاثیر میگذارند:

 وجود گازها و بخارات بخصوص در محیطهای بسته موجب کاهش هوای سالم برای تنفس میشود

 تماس های اتفاقی از طرق پوستی تنفسی یا گوارشی با انواع مواد شیمیایی سمی

 تماس تنفسی در مقیاس بالا با منواکسید کربن ( بعنوان یکی از عوامل ایجاد کننده بیماریهای قلبی)

۴- خطرات بیولوژیکی: در مورد منابعی که موجب تماس آتش نشانان با انواع آلودگیهای بیولوژیکی میشود اطلاعات کمتری در دست میباشد. د رمواقعی که آتش نشانها در هنگام عملیات نجات بطور اتفاقی با منابعی از آلودگیهای عفونی مثلا در یک مرکز بازیافت زباله –بیمارستان –سیستم فاضلاب و نظایر آنها مواجه میشوند  نوع خطرات بیولوژیکی تقریبا مشخص است . اما در برخی موارد خاص مثل بمبارانهای میکروبی نوع آلودگی نامشخص میباشد.

۵- خطرات ارگونومیکی و روانی: آتش نشانها  حتی آنها که قدیمی تر و با تجربه تر هم هستند در شغل خود با میزان بالائی از استرس مواجه میباشند. شناخته شده ترین  آسیب روانی در این شغل ضربه روحی پس از حادثه یا PTSD   به صورت اختصاری(Post Traumatic Stress and Depression)

از آنجا که حرفه آتش نشانی  یک فعالیت شدید فیزیکی است رایجترین خطر ارگونومیکی که آتش نشانها را تهدید میکند معمولا فشارهای بیش از حد وارده به سیستم اسکلتی عضلانی در هنگام عملیات نجات میباشد.این فشارها بعلت جابجائی دستی  قربانیان حادثه و حمل تجهیزات بسیار سنگین و لوازم ایمنی نظیر شیلنگها –کپسولها و حتی تجهیزات حفاظت فردی در هنگام عملیات نجات است.

 پیشگیری از خطرات: پیشگیری از خطرات مختلفی که جان و روان آتش نشانها را تهدید میکند وظیفه سازمانهای آتش نشانی کشور  و نیز واحدهای اطفای حریق  درسایر  سازمانها –صنایع و شرکتها  میباشد.

روش‌های آتش‌نشانی

روش‌های اطفاء حریق بستگی به نوع آتش دارد. برای مقابله با آتش باید یکی یا بیشتر از عوامل اصلی مثلث آتش یعنی هوا، ماده سوختنی و یا حرارت را کنترل کرد. همچنین می‌توان آتش‌نشانی و یا اطفاء حریق را به دو گروه دستی و اتوماتیک تقسیم کرد؛ که در نوع اول یعنی دستی، عملیات اطفاء حریق به صورت دستی و توسط افراد و یا آتش نشانان صورت می‌پذیرد و در نوع دوم یعنی اطفاء حریق اتوماتیک، این عملیات به صورت خودکار و بدون حضور عوامل انسانی صورت می‌پذیرد.

آتش‌نشانی هوایی

آتش‌نشانی هوایی گونه‌ای از عملیات مقابله با آتش است که در آن از مسیر هوا و هواگرد به منظور عملیات اطفاء آتش استفاده می‌شود. این گونه عملیات بیشتر در آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها و مهار آتش‌سوزیهایی که در مناطقی که از راه‌های زمینی غیرقابل دسترسی هستند، انجام می‌شود. در این گونه عملیات از اقسام مختلف هواگرد که توانایی حمل مواد ضد آتش را دارند استفاده می‌شود ولی هواپیما و بالگرد دو گونه پر کاربرد در این گونه ماموریت‌ها به حساب می‌آیند. ایده هواپیماهای آتش‌نشان نیز به مانند ایده هواپیمای آب‌نشین به منظور کمک رسانی و اطفاء حریق در مناطقی مطرح شد که به شکل‌های گوناگون دسترسی به آنها مشکل است.

آشنایی با روز جهانی آتش نشانی

اولین متخصصان سازمان یافته که وظیفه مبارزه با آتش‌سوزی‌های ساختمانی را داشتند، در مصر باستان بود. در آن زمان آتش‌نشان‌ها برای شرکت‌های خصوصی کار می‌کردند که خدمات خود را تنها برای کسانی که استطاعت آن را داشتند فراهم می‌کردند. بعدها در روم باستان به دستور آگوستوس سزار یک گارد آتش موسوم به Vigiles از نیروها آموزش دیده تشکیل شد که انقلابی در آتش نشانی آن زمان پدید آورد. در سال 1999 پنج تن از آتش‌نشانان در استرالیا و در هنگام اطفاء حریق به دلیل تغییر جهت باد به طور ناگهانی در شعله‌های آتش گرفتار شدند و جان باختند. پس از این اتفاق ناگوار، 4 می هر سال روز جهانی آتش نشان لقب گرفت.

هدف روز جهانی آتش نشان چیست.

نام‌گذاری روز جهانی آتش نشان به این دلیل است که از آتش نشانان و سختی کار آن‌ها و جان باختگان این شغل حمایت شود و به شغل پر خطر آنان توجه کرد.

جلوگیری از آتش سوزی و لزوم آموزش بیشتر و کامل‌تر یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های روز جهانی آتش نشانان است. آتش نشانان و سازمان‌های آن‌ها در سرتاسر جهان دائماً بر جلوگیری از آتش سوزی تأکید می‌کنند: در مدارس، جامعه، در برنامه‌های عمومی، مجامع و حتی خانواده‌های خود؛ امن‌ترین راه زنده نگه داشتن آتش نشان آموزش است.

در سال ۱۹۹۸، یک واقعه غم انگیز استرالیا و جهان را ناراحت کرد. آتش نشانان در لینتو، استرالیا، یک منطقه پرجمعیت در ویکتوریا، در حال مهار آتش سوزی بزرگی بودند و خواستار کمک‌های مشترک شدند. این تماس و درخواست کمک اضطراری، یک اکیپ آتش نشانی را به صحنه آورد. گری وردولد، کریس اوانز، استوارت دیویدسون، جیسون توماس و متیو آرمسترانگ برای کمک به خاموش کردن شعله‌های آتش فرستاده شدند. هنگامی که پنج نفر وارد منطقه شدند، باد ناگهان جهت خود را تغییر داد، کامیون حامل آتش نشانان را شعله‌های آتش فرا گرفت و همه آتش نشانان جان باختند.این حادثه ناگوار باعث شد تا از سال ۱۹۹۹ روزی به نام آتش نشانان نام‌گذاری شود.

نماد روز جهانی آتش نشان

یکی از مهم‌ترین نمادهای روز جهانی آتش نشانان روبان قرمز و آبی است. این روبان دقیقاً پنج سانتی متر طول و یک سانتیمتر عرض بریده شده است که دو رنگ مجزا در قسمت بالا در هم قرار گرفته‌اند.

جی جی ادموندسون رنگ قرمز و آبی را انتخاب کرد زیرا قرمز در برابر عنصر آتش ایستاده بود در حالی که آبی نشان آب است.

تاریخچه تاسیس آتش نشانی در ایران

اولین ایستگاه آتش نشانی در ایران در سال 1221 در شهر تبریز تاسیس شد. در این سال روس‌ها در شهر تبریز اولین ایستگاه آتش نشانی را تاسیس کردند که برج آتش نشانی یا یانقین یکی از یادگاری‌های آن دوران در این شهر است.

دومین و سومین واحدهای آتش‌نشانی رسمی در جنوب کشور و در شهرهای مسجد سلیمان و آبادان برای حفظ تاسیسات ایجاد شده در پالایشگاه آن شهرها تاسیس شد. سپس با توجه به ایجاد زیر ساخت‌های اقتصادی در اکثر نقاط کشور، ایجاد واحدهای اطفایی در مناطق مختلف کشور آغاز شد. در همین راستا ایستگاه‌هایی به ترتیب در شهر‌های تهران ۱۳۰۳، قزوین ۱۳۰۳، اهواز ۱۳۰۴، بندر انزلی ۱۳۰۵، شهر رشت ۱۳۰۵، مشهد مقدس ۱۳۱۲، شهر زنجان ۱۳۲۷، شهر اصفهان ۱۳۲۸ و شهر شیراز ۱۳۲۹ تاسیس و راه اندازی شد.