تهران شهر پایدار با رویکرد پیشگیری و کاهش خطر پذیری
شهر تهران با قرار داشتن در دامنه های جنوبی البرز از لحاظ مخاطرات طبیعی دارای شرایط ویژه ای می باشد. این مخاطرات در دو دسته کلی مخاطرات زمین و مخاطرات آب و هوایی قرار دارند که هر یک از آنها خطرهای بالقوه و بالفعل متعددی را به دنبال داشته که شهر و شهروندان تهرانی را تهدید می نماید. این موضوع در گزارش جهانی 2015 شرکت بیمه Swiss Re نیز منعکس شده و تهران دهمین شهر از لحاظ مخاطرات سیل و زلزله و ششمین شهر از لحاظ خطر زلزله در بین کلان شهرهای جهان می باشد.
به دلیل وجود گسل های متعددی همچون گسل های مشا و نیاوران در شمال، گسل های لویزان، طرشت و ... در مرکز، گسل های شمال و جنوب ری در جنوب و نیز گسل های پارچین، اشتهارد و ... در اطراف شهر، خطر زلزله بزرگترین مخاطره طبیعی تهدید کننده شهر تهران است. مدارك تاريخي بيانگر رخداد زمين لرزه‌هاي شديد در محدوده شهر باستاني ري و نواحي شمالي آن (موقعيت فعلي شهر تهران) است که پس از زمين لرزه مخرب سال 1177 ميلادي و نابودی شهر باستاني ري، شكل گرفت.
مطالعات مربوط به ثبت دستگاهي زمين‌لرزه‌ها بيانگر فعال بودن گسل های اطراف تهران مي‌باشد و همه ساله زمين لرزه‌هاي متعددي با بزرگاي كم تا متوسط در محدوده ثبت مي‌شود كه ميتوان آنها را به گسل‌هاي فعال ارتباط داد.
از سوی دیگر مشرف بودن ارتفاعات البرز به شهر خطر وقوع زمین لغزش را محتمل نموده است. بخش های گسترده ای از شهر، مستعد وقوع زمین لغزش بوده یا در معرض آسیب های ناشی از زمین لغزش های بالادست می باشند. تاثیرات این امر به ویژه با گسترش شهر در ارتفاعات شمالی افزایش یافته است.
طی سال های اخیر نیز فرونشست های دشت شهریار در حال گسترش بوده و بخش هایی از آن جنوب شهر تهران را در برگرفته است. با توجه به شرایط آب و هوایی، استحصال آب زیر زمینی، کشاورزی در اطراف شهر و ... این فرونشست ها در حال افزایش بوده و متعاقباً پیشرفت گسترده تری در شهر تهران خواهد داشت.
همچنین در قسمت هایی از جنوب شهر نیز با توجه به شرایط زمین شناختی از جمله نوع خاک، سطح آب زیر زمینی و ... ، وقوع روانگرایی دور از انتظار نیست.
گذر رودخانه‌هاي متعدد از داخل محدوده شهري تهران و تغییرات ( انسان ساخت) حاصله در مسیر عبوری آنها به همراه دستكاري‌هاي به وجود آمده با توسعه سريع و نامتوازن مناطق شهري و بدون لحاظ محدوديت‌هاي طبيعي به‌ويژه رودخانه‌ها و آبراهه‌هاي طبيعي موجود( تجاوز به حریم و بستر رودخانه)، از جمله مخاطرات بالقوه ای می باشد که در صورت طغیان هریک از آنها یا وقوع سیل، آسیب های جدی را در پی خواهد داشت.
از سوی دیگر تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی در اثر رشد فعالیتهای صنعتی، منتج به افزایش رخدادهای زیست محیطی و بروز بلایای طبیعی شده است. افزایش تعداد و شدت سیلاب های شهری در سالیان اخیر که اغلب به صورت ناگهانی بوده و آسیب های گسترده ای را به جای گذاشته است از نتایج این تغییرات بوده است.
به موازات مخاطرات طبیعی مطروحه، مخاطرات انسان ساز متعددی نیز در شهر وجود دارند. از این دست می توان به وجود بافت فرسوده به عنوان یکی از پرچالش ترین عوامل تحت خطر یا تشدید کننده اثرات خطرهای طبیعی برشمرد.
يكي از مهمترين بخش‌هاي مديريت بحران، فعاليت‌هاي مرتبط با پيشگيري و كاهش خطرپذيري مي‌باشد كه در كشورهاي مختلف جهان متناسب با ميزان توسعه يافتگي اقتصادي، فرهنگي، علمي و فني مورد توجه قرار گرفته است. اين در حالي است كه ظرفيتها و منابع مالي در كشورهايي همچون ايران محدود بوده و از طرف ديگر وقوع سوانح طبيعي و انسان ساخت محتمل ودور از انتظار نیست؛ لذا در شهرهاي پر‌مخاطره‌اي مثل تهران، اولويتبندي اقدامات پيشگيرانه بسيار حائز اهميت مي‌باشد.
از این رو حوزه معاونت پیشگیری و کاهش خطر پذیری سازمان با توجه به رسالت وجودی، درصدد است ضمن شناخت دقیق وضعیت موجود و آسیب پذیری لرزه ای شهر تهران با برنامه ریزی هدفمند و لحاظ رویکرد چند مخاطره ای، واقع گرا و همه جانبه نگر، اقدامات لازم جهت حذف ، کاهش و یا انتقال ریسک موجود جهت دستیابی به شهری تاب آور و رسیدن به توسعه پایدار و هوشمند با اجرای قوانین بالادستی را به دست آورد.
جایگاه پیشگیری و کاهش خطرپذیری:
پيشگيري و كاهش خطرپذيري، كانون اصلي چرخه سيستم مديريت جامع بحران است و به مجموعه‌اي از سياست‌ها، راهبردها و اقداماتي اطلاق مي‌گردد كه باعث جلوگيري از وقوع و يا كاهش قابل توجه در خسارات ناشي از سوانح در:
- جان انسان‌ها
- ساختارهاي اجتماعي
- دارايي‌هاي اقتصادي
- محيط زيست
شده و هزينه‌هاي آمادگي، مقابله و بازسازي را تقليل مي‌دهد.
رفرنس حسيني، مازيار، مديريت بحران، تهران: نشر شهر 1387
راهبردهای حوزه پیشگیری و کاهش خطرپذیری
- شناخت،ارزیابی و پایش مخاطرات شهر تهران
- کاهش خطرپذیری و توانمندسازی محیطی(افزایش تاب آوری)
- تلفیق سیاستها و راهبردهای پیشگیری و کاهش خطرپذیری با توسعه پایدار شهر تهران
- توسعه و تقویت نهادها، مکانیزمها و ظرفیتها به منظور انعطافپذیر نمودن شهر تهران در برابر مخاطرات منجمله سامانه های هشدار سریع
- الحاق نظاممند رویکردهای پیشگیری و کاهش خطرپذیری در برنامهها و پروژههای کلان جاری و آتی شهری
رویکردهای حوزه پیشگیری و کاهش خطرپذیری
- رویکرد چند مخاطرهای
- انتقال فنآوریهای نوین و ظرفیتسازی
- مشارکت جامعه و داوطلبان
- تفاوتهای فرهنگی و ویژگیهای انسانی
اصول حوزه پیشگیری و کاهش خطرپذیری
- حفاظت از جان مردم و افزایش ضریب ایمنی
- حفاظت از زیر ساختهای حیاتی و افزایش ضریب ایمنی(استمرار فعالیت و تاب آوری)
- افزایش قابلیت تحمل و تابآوری شهر و شهروندان
- تامین ایمنی شهر و شهروندان
- بهرهمندی از فنآوری نوین
قوانین بالادستی حوزه پیشگیری و کاهش خطرپذیری
- 1سياستهاي كلي نظام در دوره چشمانداز با عنوان سياستهاي كلي پيشگيري و كاهش خطرات ناشي از سوانح طبيعي و حوادث غيرمترقبه. ابلاغی مقام معظم رهبری (25/06/1384)
- 2قانون تشكيل سازمان مديريت بحران كشور مصوب مجلس شوراي اسلامي 1387
- 3ماده اول، دوم، چهارم و هجده از مجوز تقويت و عملياتي نمودن مديريت بحران شهر تهران مصوب هفتادمين جلسه شوراي اسلامي شهر تهران مورخ 12/03/1383
- 4ماده سوم اساسنامه سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران مصوب يكصدو شصت و يكمين جلسه شوراي اسلامي شهر تهران مورخ 28/04/1384
- 5سند برنامه های راهبردی حوزه پیشگیری و کاهش خطر پذیری شهریور ماه 1390
- 6فصل چهارم برنامه پنجساله دوم شهرداري تهران سالهاي 1393-1397 با عنوان ايمني و مديريت بحران
- 7چشمانداز و جهتگيريهاي استراتژيك تهران در افق1404 مصوب دويست و هشتاد و سومين جلسه شوراي اسلامي شهر تهران در راستاي تهران 1404، شهر ايمن و مقاوم
- 8توافقنامه همكاري مشترك سيلاب در زمينه مديريت سيلاب شهر تهران 1387 في مابين شهرداري تهران- وزارت نيرو- شوراي اسلامي شهر تهران
- 9اولويتهاي اقدام و شاخصهاي پيشرفت درامر كاهش خطرپذيري بلايا سند كنفرانس جهاني كاهش خطرپذيري بلايا هيوگو-HFA-2005
- 10سند تابآوري شهرها (كمپين جهاني 2010-2015) چگونه ميتوان شهرها را تابآورتر نمود.
- 11برنامه جامع كاهش خطرپذيري لرزه‌اي شهر تهران، مصوب شوراي اسلامي شهر تهران
- 12طرح راهبردي-ساختاري توسعه و عمران شهر تهران (طرح جامع تهران – 1385)