حوادث طبیعی گوناگونی کشور ایران را تهدید میکند، تا جاییکه ایران را یکی از حادثه‌خیزترین کشورهای جهان میدانند. هرساله شاهد حوادث و سوانحی هستیم که خسارات جانی و مالی در مناطق مختلف کشور برجا میگذارد. این خسارات علاوه بر تحمیل هزینه های هنگفت مالی، موجب نگرانی و تشویش در سطح جامعه شده و امنیت روانی آن را به مخاطره می اندازد.
از سویی برای ایجاد توسعه ی پایدار همسو و هماهنگ با سایر برنامه های رشد و توسعه در هر جامعه ای، باید برنامه ی جامعی برای مدیریت مخاطرات و پیشگیری و مقابله با آن طراحی، تدوین و اجرا شود. همچنین اجرایی نمودن راهبردهای آن، مستلزم درک خطر، مشارکت مردم و ارتقای آگاهی و دانش اقشار مختلف جامعه است.
مدرسه بهعنوان مکانی که دانش آموزان زمان زیادی در آن حضور دارند، باید محیطی ایمن و به دور از تهدید و مخاطرات باشد. به گونه ای كه والدين، با آرامشِ خاطر، فرزندان خود را به مدرسه بسپارند و دانش آموزان به عنوان یکی از اقشار کلیدی و مؤثر بر تغییر نگرش خانواده و جامعه، بدون نگرانی از بروز حوادث و آسيبهای احتمالی به تحصیل و بالندگی بپردازند.
اهمیت این قشر از جامعه تاحدی است که در اصول دهگانه ی برنامه ی راهبرد جهانی سازمان ملل متحد برای كاهش سوانح و نیز اهداف هفتگانه ی چارچوب جدید بین المللی نيز به اين موضوع پرداخته شده و بر ارزیابی ایمنی مدارس، تنظیم برنامه های درسی و آموزشی در خصوص کاهش خطرپذیری بلایا، ترويج و گنجاندن دانش كاهش مخاطرات و اثرات بلايا در برنامه های درسی مدارس در همه ی سطوح تأكيد شده است.
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با توجه به ويژگیهای جغرافيايی كشور و به ويژه شهر تهران در مسئله ی مدیریت بحران، بر اساس وظایف ذاتی خود، با همکاری و مشارکت مستقیم اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران، اقدام به تدوین، برنامه ریزی و اجرای طرح «مدرسه آماده» نموده است.
«مدرسه آماده» قصد دارد تا با همراهی و همدلی تمامی مسئولان و ذینفعان در جهت ایجاد محیطی امن و مطمئن برای تعلیم و تربیت فرزندان امروز و آینده سازان فردای این کشور، گامی موثر بردارد.
اهداف طرح
هدف اصلی
- ارتقای آمادگی، ایمنی و توانمندسازی مدارس شهر تهران برای مقابله با حوادث.
اهداف فرعی
- ایجاد زمینه مناسب مشارکت و همکاری سازمان یافته شهروندان، سازمانها و نهادهای مسئول در حوزه مدیریت بحران؛
- تهیه ی سند کاهش خطرپذیری مدارس شهر تهران؛
- بهبود و توسعه ی عدالت آموزشی؛
- تغییر سبك زندگی شهروندان در راستای ترویج و ارتقای فرهنگ تاب آوری در برابر سوانح؛
- افزایش مهارت فردی پرسنل مدارس و دانش آموزان در مواجهه با حوادث؛
- تقویت ساختارهای فعالیت و مشاركت گروهی پرسنل و دانش آموزان مدارس.
مدرسه آماده
مدرسه ای است كه آسیب پذیری آن به حداقل رسیده، توان مقابله با حوادث را داشته، كمترین تلفات و خسارات را متحمل شده و در کوتاهترین زمان، کارآیی مؤثر خود را بازیابد.
مدرسه‌ی آماده دارای ویژگیهای زیر است:
- همه‌ی پرسنل آن آموزشهای عمومی لازم را فراگرفته‌اند؛
- همه‌ی دانشآموزان آموزشهای مرتبط را فراگرفته‌اند؛
- مخاطرات آن شناسایی شده است؛
- دارای برنامه‌ی منسجم كاهش خطرپذیری است؛
- این مدرسه با خانواده ی دانش آموزان و سازمانهای خدمات اضطراری، در اجرای این طرح همکاری نموده و ارتباط دوسویه و مؤثر دارد؛
- یک مدرسه آماده به اقلام مورد نیاز برای مقابله با حوادث تجهیز شده است.
معرفی طرح
طرح «مدرسه آماده» طی سه مرحله زیر اجرا میشود:
- 1 مرحله اول: آموزش پرسنل و تشکیل گروه مدیریت بحران مدرسه؛ شامل:
- آموزش نماینده ی مدیریت بحران مدرسه؛
- آموزش پرسنل مدرسه؛
- تشکیل گروه مدیریت بحران مدرسه؛
- برگزاری مانور.
- 2 مرحله دوم: کاهش خطرپذیری مدرسه؛ شامل:
- شناسایی و تهیه‌ی سند مخاطرات؛
- تهیه برنامه‌ی كاهش خطرپذیری؛
- اجرای برنامه‌ی كاهش خطرپذیری؛
- تكمیل بانك اطلاعات دانشآموزان، از نظر سلامت و مهارت؛
- تجهیز مدارس به اقلام مورد نیاز برای مقابله با حوادث.
- 3 مرحله سوم: آموزش دانشآموزان و والدین؛ شامل:
- آموزش عمومی دانشآموزان در مدرسه؛
- اردوی نیم روزه دانشآموزان در محل پایگاههای ویژه ی مدیریت بحران مناطق22گانه؛
- اردوی دوروزه‌ی دوام دانش‌آموزی(اردوی تخصصی دانشآموزان)؛
- اهدای بسته‌ی فرهنگی، ویژه‌ی اولیای مدرسه، دانشآموزان و خانواده‌ی آنها.
اهدای بسته‌ی فرهنگی، ویژه ی اولیای مدرسه، دانشآموزان و خانواده‌ی آنها.
آموزش نماینده ی مدیریت بحران مدرسه
انتخاب مدارس بر اساس شاخصهای اعلام شده از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و اداره كل آموزش و پرورش شهر تهران صورت می پذیرد و انتخاب نماینده ی مدیریت بحران، توسط مدیر هر مدرسه انجام خواهد شد.
نماینده ی مدیریت بحران مدرسه:
از اركان مهم اجرای طرح در مدارس شهر تهران، انتخاب و معرفی نمایندهای دارای اختیار لازم، علاقه مند و فعال از هر مدرسه به عنوان نماینده مدیریت بحران و پدافند غیرعامل مدرسه است. حضور فعال در دورههای آموزشی مرتبط، به روزنگهداری اطلاعات مدرسه در سامانه مدیریت طرح، آغاز و پیگیری تداوم اجرای بخشهای مختلف طرح در مدرسه، هماهنگی با ستاد مدیریت بحران منطقه، آموزش عمومی دانش آموزان و ... از جمله فعالیتهای مورد انتظار از نمایندگان مدیریت بحران مدارس است.
دوره ی آموزشی نماینده ی مدیریت بحران مدرسه
با توجه به انتظارات پیش بینی شده در این طرح برای نمایندگان مدیریت بحران مدرسه، یك دوره ی كوتاه مدت آموزشی تعریف شده است. مشاركت فعال نمایندگان مدارس در این آموزشها، برای دریافت حكم فعالیت و اجرای طرح در مدرسه، ضروری است. عنوانهای آموزشی این دوره به شرح زیر است:
آموزش پرسنل مدرسه
پس از آموزش نماینده ی مدیریت بحران، آموزشهایی نیز برای تمامی پرسنل هر مدرسه در نظر گرفته شده است، که به صورت حضوری و مجازی ارائه میشود. این آموزشها به مدت 18ساعت، با هماهنگی نمایندگان مدارس و ستاد مدیریت بحران مناطق انجام میشود و شامل سرفصلهای زیر است.
نمایندهی مدیریت بحران مدرسه پس از توجیه طرح برای پرسنل مدرسه، کارگاههای پناهگیری و تمرین تخلیه اضطراری و همچنین شرایط بحران را با همه پرسنل تمرین میکند. دو سرفصل اطفای حریق و کمکهای اولیه، با هماهنگی ستاد مدیریت بحران منطقه در هر یک از مدارس برگزار خواهد شد.
تشکیل گروه مدیریت بحران مدرسه
پس از پایان دوره های آموزشی نمایندگان مدیریت بحران و پرسنل مدرسه، گروه مدیریت بحران مدرسه با ساختار زیر تشكیل میشود. پس از تشكیل گروه، تفكیك فعالیتهای قبل، هنگام و پس از وقوع حادثه برای اعضاء گروه تشریح خواهد شد.
آموزش نماینده ی مدیریت بحران مدرسه
انتخاب مدارس بر اساس شاخصهای اعلام شده از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و اداره كل آموزش و پرورش شهر تهران صورت می پذیرد و انتخاب نماینده ی مدیریت بحران، توسط مدیر هر مدرسه انجام خواهد شد.
نمایندهی مدیریت بحران مدرسه:
از اركان مهم اجرای طرح در مدارس شهر تهران، انتخاب و معرفی نمایندهای دارای اختیار لازم، علاقه مند و فعال از هر مدرسه به عنوان نماینده مدیریت بحران و پدافند غیرعامل مدرسه است. حضور فعال در دوره های آموزشی مرتبط، به روزنگهداری اطلاعات مدرسه در سامانه مدیریت طرح، آغاز و پیگیری تداوم اجرای بخشهای مختلف طرح در مدرسه، هماهنگی با ستاد مدیریت بحران منطقه، آموزش عمومی دانش آموزان و ... از جمله فعالیتهای مورد انتظار از نمایندگان مدیریت بحران مدارس است.
دوره ی آموزشی نماینده ی مدیریت بحران مدرسه
با توجه به انتظارات پیشبینی شده در این طرح برای نمایندگان مدیریت بحران مدرسه، یك دوره ی كوتاه مدت آموزشی تعریف شده است. مشاركت فعال نمایندگان مدارس در این آموزشها، برای دریافت حكم فعالیت و اجرای طرح در مدرسه، ضروری است. عنوانهای آموزشی این دوره به شرح زیر است:
آموزش پرسنل مدرسه
پس از آموزش نماینده ی مدیریت بحران، آموزشهایی نیز برای تمامی پرسنل هر مدرسه در نظر گرفته شده است، که به صورت حضوری و مجازی ارائه میشود. این آموزشها به مدت 18ساعت، با هماهنگی نمایندگان مدارس و ستاد مدیریت بحران مناطق انجام میشود و شامل سرفصلهای زیر است.
نماینده ی مدیریت بحران مدرسه پس از توجیه طرح برای پرسنل مدرسه، کارگاههای پناهگیری و تمرین تخلیه اضطراری و همچنین شرایط بحران را با همه پرسنل تمرین میکند. دو سرفصل اطفای حریق و کمکهای اولیه، با هماهنگی ستاد مدیریت بحران منطقه در هر یک از مدارس برگزار خواهد شد.
تشکیل گروه مدیریت بحران مدرسه
پس از پایان دوره های آموزشی نمایندگان مدیریت بحران و پرسنل مدرسه، گروه مدیریت بحران مدرسه با ساختار زیر تشكیل میشود. پس از تشكیل گروه، تفكیك فعالیتهای قبل، هنگام و پس از وقوع حادثه برای اعضاء گروه تشریح خواهد شد.
گروه مدیریت بحران مدرسه با عضویت 3 تا 12 نفر از پرسنل مدرسه با توجه به پیشنهادات نمودار بعد و تعداد دانش آموزان طبق جدول بعد، تشكیل میشود.
نکات قابل توجه:
- همواره مسئول عملیات، جانشین فرمانده خواهد بود.
- در مدارس دارای بیشتر از 650 دانش آموز، دو جانشین برای فرمانده انتخاب شود.
- در بخشهایی که بیش از دو نفر عضو هستند، یک نفر به عنوان مسئول انتخاب شود.
- در مدارس تا 150 دانش آموز، وظیفه ی ارتباطات را شخص فرمانده برعهده دارد.
تفكیك فعالیتهای گروه مدیریت بحران مدرسه در چرخه ی مدیریت بحران
- 1 در شرایط عادی (قبل از بحران)
- شناسایی خطرات بالقوه و افزایش ایمنی؛
- بررسی سیستمها و تاسیسات الکتریکی و گرمایشی؛
- بررسی سیستم اعلان و اطفای حریق؛
- مقاوم سازی اجزای غیر سازهای؛
- ارزیابی امکانات (مالی و انسانی) موجود؛
- مکانیابی مراكز تخلیه ی امن اضطراری دانش آموزان و ساماندهی مسیر و محل تخلیه ی اضطراری؛
- تهیه ی اطلاعات کلی و کلیدی از مدرسه و دانش آموزان، به روزرسانی و ارائه ی آن به سازمانهای مربوط؛
- ذخیره ی تجهیزات و اقلام امدادی، دارویی و غذایی در مکانی امن در مدرسه؛
- اجرای تمرین و مانور در مدرسه به صورت ادواری و منظم؛
- ارتباط مستمر با سازمانهای امدادی و ستاد مدیریت بحران منطقه و ناحیه؛
- آموزش مستمر معلمان، دانشآموزان و کارکنان مدرسه.
- 2 در شرایط بحرانی (اجرای برنامه واکنش اضطراری)
- قطع شریانهای آب، برق و گاز؛
- انتقال به موقع دانشآموزان به محلهای تخلیه ی امن اضطراری داخل و یا بیرون از مدرسه، بر اساس تشخیص فرمانده گروه مدیریت بحران؛
- اطفای حریق های قابل كنترل؛
- حفظ ایمنی دانش آموزان؛
- امداد و کمکهای اولیه به مصدومین؛
- برقراری ارتباط و اطلاع رسانی به والدین دانش آموزان؛
- مراقبت و نگهداری دانش آموزان تا زمان حضور والدین و یا سپردن آنها به مراکز مسئول بعد از 48 ساعت؛
- اطلاع رسانی به نیروهای امدادی در خصوص وضعیت، تعداد و مشخصات افراد نیازمند رسیدگی؛
- جلوگیری از ورود و خروج بدون هماهنگی.
- 3 در شرایط بعد از مقابله و عادی شدن وضعیت (بازتوانی و تداوم فعالیت)
- تهیه‌ی گزارش در خصوص میزان خسارات وارده به مدرسه و مكاتبه با مراكز مسئول؛
- برگزاری جلسه ی مشترك با اولیای دانشآموزان و تهیه ی برنامه اقدامات مرتبط؛
- بررسی وضعیت افراد آسیب دیده و انجام فعالیتهای مرتبط نظیر: حمایت روانی، پشتیبانی، اقدامات اجرایی و اداری؛
- تلاش در جهت تداوم فعالیتهای عادی مدرسه؛
- امكان سنجی بهره برداری از فضای مدرسه در صورت تعیین آن به عنوان مكان تخلیه امن محلی ساكنین محله.
برنامه‌ی واکنش در شرایط اضطراری
در این برنامه وظایف اعضای گروه مدیریت بحران مدرسه در هنگام هر یک از مخاطرات در جدول (صفحه بعد) مشخص شده است .
برگزاری مانور
پس از برگزاری دوره های آموزشی پرسنل و تشکیل گروه مدیریت بحران مدرسه، برنامه‌ی تمرین و مانور با نقش محوری گروه مدیریت بحران، مشاركت حداكثری دانش آموزان، پرسنل مدرسه و حضور نهادهای تخصصی امدادی، با هدف نهادینه‌سازی آموزشهای ارائه شده در هریك از مدارس اجرا خواهد شد.
به طور کلی برنامه های تمرین و مانورهای حوادث در مدرسه، باید از روند کلی زیر پیروی کند:
- آشنا نمودن معلمان و دانش آموزان با نحوه اثر حوادث گوناگون، حجم و میزان خسارات احتمالی؛
- آشنا نمودن معلمان و دانش آموزان با نحوه پناه گرفتن، محافظت از خود در حین زلزله، نحوه ی مقابله با خطرات ناشی از وقوع زلزله نظیر آتش سوزی، مصدومیتها و برنامه خروج اضطراری؛
- هدف گذاری، تدوین، تمرین و آزمودن اجزای برنامه های مقابله، مانند: برنامه امداد و کمکهای اولیه یا برنامه ی خروج اضطراری؛
- برگزاری مانور پناهگیری، تخلیهی امن اضطراری و اطفای حریق به صورت سالیانه؛
- ارزیابی و بررسی تمرینها و مانورهای برگزار شده و شناسایی نقاط ضعف و قوت برنامه.
مرحله دوم:کاهش خطرپذیری مدرسه
کاهش خطرپذیری یكی از مراحل مهم طرح مدرسه‌ی آماده است. این مرحله شامل بخشهای زیر است:
شناسایی خطرات و تهیه‌ی سند مخاطرات مدرسه
اولین گام برای کاهش خطرپذیری، شناسایی مخاطرات و تکمیل سند مخاطرات مدرسه است. در این راستا ضروری است بازدیدهای ایمنی و بررسی وضعیت مدرسه با همكاری گروه مدیریت بحران انجام شود. گزارش مربوط به نتایج بازدیدها و توصیه های كارشناسی مرتبط، در تدوین برنامه كاهش خطرپذیری مدرسه استفاده میشود. ارزیاب آتشنشانی با هماهنگی ستاد مدیریت بحران منطقه و با همراهی گروه مدیریت بحران مدرسه تکمیل این سند را بر عهده دارند.
تهیه‌ی برنامه كاهش‌خطرپذیری
مدارس به تناسب احتمال وقوع مخاطره و شدت خسارات در سه سطح سبز، زرد و قرمز، دستهبندی شده و برنامه كاهش خطرپذیری براساس نتایج ارزیابی انجام شده، تهیه میشود.
برنامه ی كاهش خطرپذیری، دستورالعمل و برنامه ای است كه بخش مهمی از فعالیتهای گروه مدیریت بحران مدرسه، به انضمام راهكارها و توصیه های خاص، در آن مشخص شده و به فرماندهی گروه مدیریت بحران (مدیر مدرسه) ارائه میگردد. شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود از بخشهای مهم این برنامه است.
همچنین تدوین فرآیند حذف یا كاهش عوامل تشدید خسارت در صورت وقوع حادثه در مدرسه، باید در نظر گرفته شود.
این برنامه باید ترتیب و شکل اجرای موارد زیر را مشخص كند:
- اصلاح عیوب فنی تأسیسات گرمایشی، سرمایشی و برقی؛
- بررسی صحت عملكرد سیستم اعلان و اطفای حریق؛
- ساماندهی مسیر و محل تخلیه ی اضطراری؛
- مقاوم سازی اجزای غیرسازهای؛
- افزایش ایمنی آزمایشگاهها، کارگاهها و کلاسهای درس.
اجرای برنامه‌ی کاهش‌خطرپذیری
اجرای برنامه‌ی كاهش خطرپذیری، بر عهده‌ی گروه مدیریت بحران مدرسه است. گروه میتواند با همکاری سازمان آتش نشانی و ستاد مدیریت بحران منطقه، این برنامه‌ی زمان بندی شده را اجرا کند.
تكمیل بانك اطلاعات دانشآموزان
وضعیت سلامت دانشآموزان و نیازهای خاص برخی از آنها در مواقع اضطراری، از جمله موارد مهم در تهیه‌ی بانك اطلاعات دانشآموزان مدرسه است.
این اطلاعات باید با مسئولیت مشخص یكی از پرسنل و تعیین جانشین مطلع، به صورت مستمر مورد بازبینی و به روز رسانی قرار گرفته و در زمان ضرورت، قابل دسترسی و بهره برداری باشد.
تجهیز مدارس
با توجه به اهمیت وجود تجهیزات در پیشگیری و مدیریت بهینه حوادث، ضروری است تجهیزات مرتبط برای مدرسه شامل موارد زیر، فراهم گردد:
- سیستم هشدار و اعلام خطر؛
- سیستم اطفای حریق (كپسول و ...)؛
- کیف کمکهای اولیه و اقلام دارویی؛
- تجهیزات سبك امداد و نجات؛
- تجهیزات ارتباطی و پشتیبانی.
مرحله سوم: آموزش دانشآموزان و والدین
آموزش عمومی دانشآموزان
آشنانمودن و آموزش عمومی دانش آموزان با حوادث، نحوه ی مقابله و اقدامات صحیح، از جمله فعالیت هایی است كه با محوریت نمایندهی مدیریت بحران مدرسه برای تمامی دانش آموزان ارائه خواهد شد.
پس از اجرای آموزشهای عمومی، دانش آموزان علاقهمند میتوانند در اردوهای دانش آموزی شرکت کنند. شایان ذكر است، استمرار برنامه های آموزش و تمرین باید در دستور كار قرار گیرد.
اردوی نیمروزه دانشآموزان در محل پایگاههای ویژه مدیریت بحران مناطق22گانه
دانش آموزان دوره ابتدایی میتوانند پس از هماهنگی نماینده ی مدرسه با ستاد مدیریت بحران منطقه، ضمن بازدید از پایگاه ویژه ی مدیریت بحران شهرداری منطقه خود، از مطالب آموزشی این اردوهای نیم روزه نیز استفاده کنند.
اردوی دو روزه دوام دانش‌آموزی
دانش آموزان علاقهمند به فراگیری مباحث تكمیلی،خودامدادی و دگرامدادی، میتوانند ضمن عضویت در گروه دوام دانش آموزی، در اردوی دو روزه نیز شركت كنند. اعضای این گروه مهارتهای مرتبط در اموری مانند امداد و كمكهای اولیه، اطفای حریق، ایمنی در خانه و مدرسه را فرا گرفته و سپس در اجرای برنامه های تمرین و مانور آمادگی در مدرسه، با گروه مدیریت بحران مدرسه همكاری مینمایند.
اعضای گروه دوام دانش‌آموزی در صورت علاقه مندی به ادامه فعالیتهای مشاركتمحور در حوزه ی مدیریت بحران، میتوانند به ستاد مدیریت بحران منطقه خود مراجعه نمایند.
ارائه‌ی بسته‌ی فرهنگی- آموزشی
تهیه ی محتوای بسته فرهنگی آموزشی طرح، با توجه به تنوع مخاطبان (پرسنل مدرسه، دانش آموزان و خانواده های آنها) با رویكردهای زیر برنامه‌ریزی شده است:
- حفظ تعامل و ارتباط متقابل و مستمر با دانشآموزان و پرسنل مدارس؛
- جلب مشاركت دانشآموزان و خانواده‌های ایشان؛
- استمرار برنامه‌ی آموزش و آمادگی در مدرسه؛
این بسته توسط ستاد مدیریت بحران منطقه در اختیار مدرسه قرار خواهد گرفت.